. Allium victorialis L.
Opracowanie: E. Skowron, T. Wójcik
Nowe stanowiska: 1. ATPOL FF-22, województwo podkarpackie, powiat kolbuszowski, gmina Majdan Królewski, Huta Komorowska, Nizina Nadwiślańska, 50.22095° N, 21.41075° E (195 m n.p.m.), grąd, not. E. Skowron & T. Wójcik, 24.05.2021 (Rycina 1); 2. ATPOL FF-32, województwo podkarpackie, powiat kolbuszowski, gmina Majdan Królewski, Komorów, Nizina Nadwiślańska, 50.21239° N, 21.41498° E (204 m n.p.m.), grąd, not. E. Skowron & T. Wójcik, 24.05.2021.
Allium victorialis (czosnek siatkowaty) jest gatunkiem arktyczno-alpejskim, szeroko rozpowszechnionym na alpejskich i subalpejskich piętrach w górach Europy i Azji (M. Zając & Zając, 2009). Zwarty zasięg występowania gatunku obejmuje tereny południowej i południowo-wschodniej Rosji oraz Japonię. Rozproszone stanowiska znajdują się także na terenach górskich Europy, m.in. we Francji, w Hiszpanii, Ukrainie, Albanii, jednak są one rzadko spotykane i silnie izolowane (Meusel et al., 1965; Ur et al., 2014). W Polsce występuje w południowej części kraju, przy czym większość jego stanowisk koncentruje się w Karpatach i Sudetach (A. Zając & Zając, 2001). Sporadycznie pojawia się także na terenach Kotliny Sandomierskiej (Dubiel et al., 1979; Nobis, 2008; Pierścińska, 2014), jednak populacje te są zwykle mocno izolowane. Znanych jest także kilka stanowisk z Płaskowyżu Suchedniowskiego (Żuraw & Podsiedlik, 2018) oraz z Wyżyny Śląskiej (Bosek et al., 2012). Czosnek siatkowaty znalazł się na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych z kategorią NT (Kaźmierczakowa et al., 2016). Ponadto został umieszczony na kilku regionalnych listach z kategorią: VU na Wyżynie Małopolskiej (Bróż & Przemyski, 2009) i na Lubelszczyźnie (Cwener et al., 2016), CR na Dolnym Śląsku (Kącki et al., 2003) i EN w województwie śląskim (Parusel & Urbisz, 2012). Allium victorialis występuje w lasach, na siedliskach skalnych oraz na subalpejskich łąkach i pastwiskach. W górach rośnie głównie w zbiorowiskach wysokogórskich, a na obszarach nizinnych większość stanowisk znajduje się w żyznych lasach liściastych (Piwowarczyk, 2010; Bosek et al., 2012; Żuraw & Podsiedlik, 2018).
Nowe stanowiska, w Hucie Komorowskiej i Komorowie, zlokalizowane są na terenie lasów będących częścią Skarbu Państwa, zarządzanych przez leśnictwo Buda Tuszowska. Roślinność obu stanowisk ma podobny skład florystyczny, jednak trudno analizowane fitocenozy zaklasyfikować do określonego zespołu roślinnego. Dominują tutaj gatunki charakterystyczne dla mezofilnych lasów liściastych, w tym grab, dlatego też zaklasyfikowano je do zbiorowiska grądowego, które uległo przekształceniu w wyniku gospodarki leśnej. Obie populacje są jednak zachowane w dobrym stanie i bardzo liczne. W Hucie Komorowskiej wielkość populacji oszacowano na 30 tys. pędów generatywnych i 350 tys. pędów wegetatywnych na powierzchni 2680 m2, natomiast w Komorowie na 2,5 tys. pędów generatywnych i 113 tys. pędów wegetatywnych na powierzchni 1254 m2. Zagrożeniem dla Allium victorialis na badanych stanowiskach może być nieodpowiednia gospodarka leśna polegająca na niedostosowaniu terminów i wielkości rębni, a także dosadzanie gatunków drzew niezgodnych z warunkami siedliska. Wiosenne i letnie rębnie mogą powodować mechaniczne niszczenie części populacji czosnku siatkowatego. Pozyskanie zbyt dużej ilości drzew może z kolei skutkować tym, że będzie przedostawać się więcej światła do dolnych warstw lasu, co spowodować może ekspansję gatunków konkurencyjnych względem czosnku. Tak samo całkowite zaprzestanie wycinki może doprowadzić do sytuacji, gdy do runa będzie docierało zbyt mało światła, aby czosnek mógł się prawidłowo rozwijać. Innym zagrożeniem jest nadmierna eksploatacja populacji przez okoliczną ludność. Szczególnie dotyczy to stanowiska w Komorowie, położonym przy drodze często uczęszczanej przez okolicznych mieszkańców, gdzie wiele okazów czosnku miało poobrywane lub poodcinane liście. Szczegółowe informacje o dwóch stanowiskach czosnku, wraz z zaleceniami odpowiednich zabiegów ochronnych, zostały przekazane do Nadleśnictwa Nowa Dęba, które zarządza tym terenem. Mają one zostać uwzględnione w nowym planie urządzenia lasu, co daje nadzieję na stworzenie odpowiednich zapisów dotyczących ochrony czynnej oraz sposobów gospodarowania tym terenem.
Zdjęcie fitosocjologiczne 1: 24.05.2021, Huta Komorowska, nachylenie: 2°, ekspozycja: SE, powierzchnia zdjęcia: 100 m2, pokrycie warstw: a – 70%, b – 20%, c – 40%, d – 10%, liczba gatunków w zdjęciu: 20. ChAll. Carpinion betuli: Carpinus betulus a 3, Carpinus betulus b 1, Carpinus betulus +; ChO. Fagetalia sylvaticae: Fagus sylvatica b 1, Daphne mezereum b +, Polygonatum multiflorum +; ChCl. Querco-Fagetea: Anemone nemorosa 1, Melica nutans 1; ChCl. Vaccinio-Piceetea: Pinus sylvestris a 2, Vaccinium myrtillus +; ChCl. Nardo-Callunetea: Luzula multiflora +, Veronica officinalis +; Inne: Abies alba a 1, Abies alba b 1, Abies alba +, Allium victorialis 3, Frangula alnus b 1, Hedera helix +, Hieracium murorum +, Luzula pilosa +, Maianthemum bifolium 2, Polytrichum commune d 2, Quercus robur a 3, Quercus robur +, Sorbus aucuparia b +.
Zdjęcie fitosocjologiczne 2: 24.05.2021, Komorów, nachylenie: 2°, ekspozycja: SE, powierzchnia zdjęcia: 100 m2, pokrycie warstw: a – 90%, b – 5%, c – 40%, d – 10%, liczba gatunków w zdjęciu: 27. ChAll. Carpinion betuli: Carpinus betulus a 5, Carpinus betulus b +; ChO. Fagetalia sylvaticae: Festuca altissima +, Galeobdolon luteum +, Polygonatum multiflorum +, Viola reichenbachiana +; ChCl. Querco-Fagetea: Anemone nemorosa 1, Carex digitata +, Melica nutans +, Poa nemoralis +, Ulmus laevis b +; ChCl. Vaccinio-Piceetea: Pinus sylvestris a 1, Melampyrum pratense +; Inne: Abies alba b 1, Ajuga reptans +, Allium victorialis 2, Amblystegium serpens d 1, Deschampsia flexuosa 1, Dryopteris carthusiana +, Hedera helix +, Luzula pilosa 1, Maianthemum bifolium 1, Mycelis muralis +, Oxalis acetosella 1, Plagiomnium cuspidatum d 1, Polytrichum commune d 1, Rubus hirtus +, Sorbus aucuparia b +.
. Asclepias syriaca L.
Opracowanie: S. Klich, A. Stachurska-Swakoń
Nowe stanowisko: ATPOL EF-09, województwo świętokrzyskie, powiat staszowski, gmina Staszów, Wiązownica Kolonia, Niecka Połaniecka, 50.58312° N, 21.39181° E (184 m n.p.m.), przy drodze gruntowej w pobliżu rzeki Kacanki (Rycina 2), w zbiorowisku z nawłocią późną Solidago gigantea, not. S. Klich, 16.08.2021.
Asclepias syriaca (trojeść amerykańska) jest w Polsce gatunkiem obcym, naturalnie występującym w Ameryce Północnej: głównie w części środkowej i wschodniej kontynentu. W Europie występuje aż w 17 państwach. W części z nich uważany jest za gatunek zadomowiony, a w niektórych uznaje się go za inwazyjny lub o nieznanym statusie (Bacieczko & Borycz, 2015; Bacieczko et al., 2013; Tokarska-Guzik & Pisarczyk, 2015). W Polsce był uprawiany już w XVIII w. jako roślina m.in. nektarodajna i włókiennicza. Pierwsze obserwacje występowania poza uprawą pochodzą z II poł. XIX w. W ciągu ostatnich 20–30 lat obserwuje się zwiększoną liczbę jego stanowisk, obecnie jest ich ok. 100. Jego występowanie stwierdzono m.in. na Pojezierzu Gdańskim, w Toruniu, na Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i na Pomorzu Zachodnim (Bacieczko et al., 2013; Tokarska-Guzik et al., 2012, 2015). W 2011 roku został wpisany na listę roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2011). Został też uznany za gatunek potencjalnie inwazyjny w Polsce (Tokarska-Guzik et al., 2012). Umieszczony jest również na liście gatunków obcych uznanych za stwarzające zagrożenie dla Unii Europejskiej (Rozporządzenie Wykonawcze Komisji UE, 2017). Trojeść amerykańska jest rośliną miododajną, o dużej wydajności miodowej (Ślósarz & Kostuch, 2019; Tokarska-Guzik et al., 2015; Wołkowycki et al., 2018). Może się rozprzestrzeniać na znaczne odległości i zajmować różnorodne siedliska. Wysokiej ekspansywności sprzyjają m.in. anemochoria, produkcja dużej liczby nasion i możliwość rozmnażania wegetatywnego (Csantos et al., 2009; Wołkowycki et al., 2018). Na stanowiskach wtórnych zajmuje najczęściej miejsca dobrze nasłonecznione. Często są to siedliska antropogeniczne, np. przydroża, nieużytki, tereny kolejowe (Stanković-Kalezić et al., 2008; Wołkowycki et al., 2018). Preferuje otwarte siedliska, chociaż może też przetrwać w zbiorowiskach będących wczesnymi stadiami sukcesyjnymi lasu o mniejszym zwarciu drzew (Gudžinskas et al., 2021). Potencjalne zagrożenie dla różnorodności biologicznej na terenie Polski ze strony tego gatunku wymaga monitorowania jego rozmieszczenia.
Podczas badań przyrodniczych Niecki Połanieckiej stwierdzono nowe stanowisko trojeści amerykańskiej w miejscowości Wiązownica Kolonia. Rośnie ona przy drodze gruntowej na powierzchni kilku arów w zbiorowisku z Solidago gigantea. Okazy tej rośliny osiągają tu nawet powyżej 1,5 m wysokości. Stanowisko to wymaga dalszej obserwacji pod kątem możliwości rozprzestrzenienia się rośliny.
. Carex brizoides L.
Opracowanie: A. M. Ociepa
Nowe stanowiska: 1. ATPOL DG-59, województwo małopolskie, powiat tatrzański, gmina Kościelisko, Witów, Tatrzański Park Narodowy, obszar Natura 2000 PLC120001, na granicy Tatr Zachodnich i Reglowych, Przełęcz ku Stawku 49.24678° N, 19.85108° E (ok. 1377 m n.p.m.), leg., det. (Zielnik Tatrzańskiego Parku Narodowego) A. M. Ociepa, 13.07.2020 (Rycina 3); 2. ATPOL EG-51, województwo małopolskie, powiat tatrzański, gmina Bukowina Tatrzańska, Bukowina Tatrzańska, Tatrzański Park Narodowy, obszar Natura 2000 PLC120001, Tatry Wysokie, na poboczu drogi Oswalda Balzera, kilka metrów na południe od miejsca, gdzie tę drogę przecina Potok Waksmundzki 49.25072° N, 20.09926° E (ok. 994 m n.p.m.), not. A. M. Ociepa, 21.09.2021.
Carex brizoides (turzyca drżączkowata) jest gatunkiem częstym na południu Polski (A. Zając & Zając, 2001), jednakże do tej pory nie była notowana z polskiej części Tatr (Mirek et al., 2013), ani z przyległego terenu Bruzdy Podtatrzańskiej (Mirek, 2016). Na Przełęczy ku Stawku rośnie w dość niejednorodnym siedlisku nawiązującym do Carici canescentis-Agrostietum caninae, natomiast przy Drodze Oswalda Balzera tworzy jednogatunkowe płaty.
Zdjęcie fitosocjologiczne: 13.07.2020, powierzchnia zdjęcia: 10 m2, pokrycie warstw: c – 90%, d – 40%, liczba gatunków w zdjęciu: 20. Ch.Ass. Carici canescentis-Agrostietum caninae: Agrostis canina 4; Ch.O. Caricetalia fuscae: Carex nigra +; Inne: Carex brizoides 1, Chamaenerion angustifolium +, Deschampsia flexuosa 1, Hypericum maculatum +, Juncus effusus 2, Juncus sp. +, Oxalis acetosella 1, Phleum sp.1, Rubus idaeus 2, Senecio sp. +, Sorbus aucuparia +, Salix sp. +, Vaccinium myrtillus 2, Veratrum lobelianum +, Veronica sp. +, Polytrichum commune d 1, Polytrichastrum formosum d +, Rhytidiadelphus squarossus d 3.
. Cephalanthera rubra (L.) Rich.
Opracowanie: T. Wójcik
Nowe stanowisko: ATPOL FF-74, województwo podkarpackie, powiat rzeszowski, gmina Tyczyn, Hermanowa, Pogórze Dynowskie, 49.55809° N, 21.59483° E (390 m n.p.m.), karpacka buczyna storczykowa, not. T. Wójcik, 11.06.2022 (Rycina 4).
Cephalanthera rubra (buławnik czerwony) jest jednym z trzech przedstawicieli rodzaju Cephalanthera występujących w Polsce. Od pozostałych buławników odróżnia go różowofioletowa barwa kwiatów, wyraźnie rozchylone płatki okwiatu oraz gęsto omszona górna część łodygi (Rutkowski, 2004). Gatunek ten reprezentuje element łącznikowy śródziemnomorsko-środkowoeuropejski (M. Zając & Zając, 2009) o zasięgu europejskim, częściowo wykraczającym na tereny zachodniej Azji i północnej Afryki (Meusel et al., 1965). W Polsce występuje w rozproszeniu na terenie całego kraju (A. Zając & Zając, 2001). Odnotowano ponad 350 jego stanowisk, ale tylko połowę z nich udało się potwierdzić w ostatnich latach. Większość z nich znajduje się w pasie Pojezierzy i Wyżyn (Hereźniak & Bernacki, 2014). W Karpatach podawany był tylko z 6 stanowisk na Pogórzu Cieszyńskim, w Tatrach i w Pieninach (Bernacki, 2008; Hereźniak & Bernacki, 2014), spośród których za aktualnie istniejące uważa się tylko jedno u podnóża Machowej Góry na Pogórzu Cieszyńskim (Beczała & Fiedor, 2006). W naszym kraju buławnik czerwony podlega ścisłej ochronie gatunkowej (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). Gatunek został umieszczony na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych (Kaźmierczakowa et al., 2016) oraz w Polskiej czerwonej księdze roślin (Hereźniak & Bernacki, 2014) z kategorią VU (narażony na wyginięcie). W Karpatach (Bernacki, 2008) oraz w województwie podkarpackim (Oklejewicz et al., 2015) ma status CR (krytycznie zagrożony). Gatunek ten występuje na glebach żyznych, bogatych w węglan wapnia. Przywiązany jest do ciepłolubnych lasów liściastych, takich jak buczyny storczykowe z podzwiązku Cephalanthero-Fagenion, świetliste dąbrowy z zespołu Potentillo albae-Quercetum oraz niektóre postacie grądów i borów mieszanych (Beczała & Fiedor, 2006; Bernacki, 2008; Hereźniak & Bernacki, 2014; Nobis & Nobis, 2006; Rapa, 2012).
Nowe stanowisko buławnika czerwonego stwierdzone w Hermanowej uzupełnia stan wiedzy o rozmieszczeniu tego gatunku. Dotychczas nie był on notowany w tej części Pogórza Karpackiego, a jego najbliżej znane populacje położone są już poza Karpatami w Kotlinie Sandomierskiej (Nobis, 2008; Nobis & Nobis, 2006) oraz na Wyżynie Lubelskiej (Rapa, 2012). Stwierdzono 3 pędy generatywne i 11 pędów wegetatywnych tego storczyka. Buławnik występował na stoku o lekkim nachyleniu i wystawie południowo-zachodniej w płacie bogatej florystycznie buczyny. Towarzyszyła mu bardzo liczna populacja Cephalanthera longifolia (ok. 200 pędów) oraz pojedyncze pędy Listera ovata i Neottia nidus-avis, dlatego też omawianą fitocenozę zaklasyfikowano do zespołu storczykowej buczyny karpackiej Carici-Fagetum. Należy jednak podkreślić, że jest to fragmentarycznie wykształcona postać zespołu z uwagi na brak w nim gatunków kserotermicznych:
Data: 11.06.2022, nachylenie: 2°, ekspozycja: SE, powierzchnia zdjęcia: 100 m2, pokrycie warstw: a – 80%, b – 30%, c – 95%, liczba gatunków w zdjęciu: 44. ChAss. Carici-Fagetum: Cephalanthera longifolia 1; ChSubAll. Cephalanthero-Fagenion: Cephalanthera rubra +; ChAll. Fagion sylvaticae: Fagus sylvatica a 5, Fagus sylvatica b 2; ChO. Fagetalia sylvaticae: Acer pseudoplatanus b +, Asarum europaeum 2, Carex pilosa 5, Carex sylvatica +, Daphne mezereum b 1, Dryopteris filix-mas 1, Euphorbia amygdaloides 1, Galeobdolon luteum 2, Galium odoratum 1, Lathyrus vernus 2, Mercurialis perennis 1, Neottia nidus-avis +, Paris quadrifolia +, Phyteuma spicatum +, Polygonatum multiflorum +, Pulmonaria obscura 1, Sanicula europaea 2, Viola reichenbachiana +; ChCl. Querco-Fagetea: Anemone nemorosa 1, Brachypodium sylvaticum +, Carex digitata 1, Fraxinus excelsior b +, Poa nemoralis +; ChCl. Vaccinio-Piceetea: Pyrola minor +, Vaccinium myrtillus +; ChCl. Rhamno-Prunetea: Crataegus monogyna b +; ChCl. Trifolio-Geranietea: Lathyrus sylvestris +, Vicia dumetorum +; Inne: Ajuga reptans +, Calamagrostis arundinacea +, Cruciata glabra +, Dryopteris carthusiana +, Frangula alnus b +, Hedera helix 1, Hieracium murorum +, Hypericum hirsutum +, Listera ovata +, Maianthemum bifolium 1, Mycelis muralis +, Rubus hirtus +, Staphylea pinnata b 1.
. Cypripedium calceolus L.
Opracowanie: A. M. Ociepa
Nowe stanowisko: ATPOL EG-50, województwo małopolskie, powiat tatrzański, gmina Zakopane, Zakopane, Tatrzański Park Narodowy, obszar Natura 2000 PLC120001, Tatry Reglowe, Nosal, 49.2814° N, 19.98680° E (ok. 979 m n.p.m.), Phytemo(orbicularis)-Trifolietum pratensis, not. A. M. Ociepa, 31.05.2022 oraz 49.2807° N, 19.98580° E (ok. 1002 m n.p.m.), Aremonio-Fagion, not. A. M. Ociepa, 3.06.2022.
Cypripedium calceolus (obuwik pospolity) jest w Polsce gatunkiem narażonym na wyginięcie (kategoria VU) (Kaźmierczakowa et al., 2016; Kucharczyk et al., 2014), w polskich Karpatach zagrożonym (kategoria EN) (Mirek & Bernacki, 2008), o znaczeniu wspólnotowym wymagającym ochrony w formie wyznaczania obszarów Natura 2000 – kod 1902 (Obwieszczenie Ministra Środowiska, 2014), objętym ochroną ścisłą (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). W Planie ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego (Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska, 2021) uwzględniono 19 stanowisk Cypripedium calceolus, jednakże już po przygotowaniu Planu ochrony zostało znalezionych co najmniej kilkanaście kolejnych (Matysek et al., 2014; Zięba & Baran, 2017; Zięba et al., 2020). Stanowisko na południowo-zachodnim stoku Nosala w nawapiennej murawie wysokogórskiej znane jest od drugiej połowy XX wieku (Piękoś-Mirkowa, 1982), natomiast w 2018 roku odnalezione zostało stanowisko na północnym stoku Nosala w buczynie (Grabowski & Niedźwiedzki, 2018). W 2022 roku znaleziono dwa nowe stanowiska Cypripedium calceolus na północnym stoku Nosala: jedno w zespole Phytemo(orbicularis)-Trifolietum pratensis (zdjęcie fitosocjologiczne 1) na nieczynnej narciarskiej trasie zjazdowej (Rycina 5), drugie kilkadziesiąt metrów na zachód od trasy zjazdowej, w buczynie ze związku Aremonio-Fagion (zdjęcie fitosocjologiczne 2) – oba stanowiska znajdują się w kwadracie ATPOL EG-50. Gatunki diagnostyczne dla jednostek fitosocjologicznych podano za: Hegedüšová et al. (2021), Matuszkiewicz (2008), Pielech et al. (2021).
Zdjęcie fitosocjologiczne 1: 31.05.2022, ekspozycja N, nachylenie ok. 15°, powierzchnia 25 m2, pokrycie warstw: b – 3%, c – 90%, d – 10%, liczba gatunków w zdjęciu: 51. D.Ass. Phytemo(orbicularis)-Trifolietum pratensis: Carex sempervirens 1, Phyteuma orbiculare 1, Polygala amara subsp. brachyptera r, Ranunculus oreophilus 2, Carex flacca 2; Ch.All. Polygono-Trisetion: Pimpinella major +; D.All. Polygono-Trisetion: Astrantia maior 3, Phyteuma spicatum +, Poa chaixii 2; Ch.O. Arrhenatheretalia elatioris: Achillea millefolium +, Dactylis glomerata 2, Lotus corniculatus 1, Taraxacum officinale coll. +; Ch.Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Ranunculus acris 1; Ch.O. Caricetalia davallianae: Pinguicula vulgaris 1, Tofieldia calyculata 1; Ch.O. Aremonio-Fagion: Abies alba +, Acer pseudoplatanus +, Athyrium filix-femina +, Calamagrostis varia 1, Cirsium erisithales +, Fagus sylvatica +, Gentiana asclepiadea 1, Maianthemum bifolium r, Mercurialis perennis 1, Prenathes purpurea 1, Thalictrum aquilegifolium +; Inne: Alnus incana b 1, Picea abies b 1, Salix caprea b 1, Alchemilla sp. 2, Anemone nemorosa 1, Angelica sylvestris +, Anthoxanthum odoratum 1, Bellidiastrum michelli 1, Chaerophyllum hirsutum +, Cirsium helenioides 1, Cruciata glabra 1, Cypripedium calceolus 2, Festuca tatrae 1, Gymnadenia conopsea +, Hypericum maculatum +, Leontodon hispidus 2, Leucanthemum waldsteinii +, Luzula sylvatica 1, Petasites albus +, Picea abies +, Salix caprea 1, Trifolium repens 1, Tussilago farfara +, Calliergonella cuspidata d 2, Plagiomnium sp. d +, Rhytidiadelphus squarrosus d 1.
Zdjęcie fitosocjologiczne 2: 3.06.2022, ekspozycja N, nachylenie ok. 25°, powierzchnia 100 m2, pokrycie warstw: a – 65%, b – 5%, c – 65%, d – 2%, liczba gatunków w zdjęciu: 29. Ch.All. Aremonio-Fagion: Abies alba a 2, Fagus sylvatica a 4, Acer pseudoplatanus b +, Fraxinus excelsior b 1, Abies alba +, Actaea spicata 1, Athyrium filix-femina 1, Calamagrostis arundinacea 2, Cardamine trifolia 1, Fagus sylvatica 3, Gentiana asclepiadea +, Hieracium murorum 1, Listera ovata +, Maianthemum bifolium +, Mercurialis perennis 1, Paris quadrifolia 1, Phyteuma spicatum 1, Prenanthes purpurea 2, Sanicula europaea 1, Valeriana tripteris 2; Inne: Lonicera nigra b 1, Cypripedium calceolus 1, Laserpitium latifolium r, Luzula sp. 1, Oxalis acetosella 1, Petasites albus 1, Soldanella carpatica 1, Sorbus aucuparia 1, Taraxacium officinale coll. +, Vaccinium myrtillus 1, Viola reichenbachiana +, Ctenidium molluscum d 1, Fissidens taxifolius d +, Mnium sp. +.
. Eragrostis albensis H. Scholz
Opracowanie: A. Czarna
Nowe stanowiska: 1. ATPOL BC-98, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Podolany, ul. Kosowska, między krawężnikiem a jezdnią, 52.45676° N, 16.87780° E, not. A. Czarna, 15.08.2019; 2. ATPOL BC-98, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Winiary, ul. Witosa, między krawężnikiem a jezdnią, 52.43437° N, 16.90534° E, not. A. Czarna, 7.08.2021; 3. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Wilda, ul. Dolna Wilda, między krawężnikiem a jezdnią na wysokości lodowiska „Chwiałka”, 52.39203° N, 16.92516° E, leg., det. A. Czarna, 18.07.2012 (Herbarium POZNB); 4. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Sołacz, al. Wielkopolska, między krawężnikiem a jezdnią, 52.41747° N, 16.92177° E, not. A. Czarna, 12.07.2013; 5. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Centrum, ul. Ratajczaka, między krawężnikiem a jezdnią, na wysokości „Starego Browaru”, 52.403067° N, 16.92357° E, not. A. Czarna, 1.09.2013; 6. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Grunwald, komunalny cmentarz Junikowo, między grobami w części południowej cmentarza, 52.38501° N, 16.83550° E, not. A. Czarna, 13.08.2018; 7. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Górczyn, ul. Arciszewskiego, między krawężnikiem a jezdnią, 52.39187° N, 16.88529° E, not. A. Czarna, 14.07.2016; 8. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Łazarz, między ul. Reymonta a ul. St. Wyspiańskiego, między krawężnikiem a jezdnią, 52.40001° N, 16.88957° E, not. A. Czarna, 12.08.2019; 9. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, powiat poznański, gmina Luboń, Luboń koło Poznania, na wysepce między pasami drogi przy ul. Dębieckiej, wspólnie z Plantago coronopus, 52.21182° N, 16.54058° E, leg., det. A. Czarna, 19.09.2019 (Herbarium POZNB); 10. ATPOL BD-45, województwo wielkopolskie, powiat kościański, gmina Śmigiel, Śmigiel, licznie na szerokim trawniku, między krawężnikiem a jezdnią w zachodniej części miasta, 52.00589° N, 16.52214° E, leg., det. A. Czarna, 30.09.2020 (Herbarium POZNB); 11. ATPOL CC-27, województwo kujawsko-pomorskie, miasto Bydgoszcz, Łęgnowo, pobocze polnej drogi w kierunku nasypu kolejowego, 53.06411° N, 18.18603° E, leg., det. A. Czarna, 27.08.2012 (Herbarium POZNB); 12. ATPOL CD-08, województwo wielkopolskie, powiat koniński, gmina Ślesin, Kijowiec, na poboczu głównej szosu przez wieś, 52.38963° N, 18.42068° E, leg., det. A. Czarna, 14.08.2009 (Herbarium POZNB); 13. ATPOL CE-28, województwo łódzkie, powiat wieruszowski, gmina Sokolniki, Sokolniki, pobocze szosy, 51.30784° N, 18.34167° E, not. A. Czarna, 20.08.2010; 14. ATPOL DD-25 województwo łódzkie, powiat kutnowski, gmina Kutno, na torowisku stacji PKP Kutno, 52.199301° N, 19.40718° E, not. A. Czarna, 12.09.2012.
Miłka połabska (Eragrostis albensis) po raz pierwszy została opisana dla nauki z terenu Niemiec, znad środkowej Łaby (Scholz, 1996). Prawdopodobnie pochodzi z Azji Środkowej (Mirek et al., 2020). W Polsce pierwsze stanowiska stwierdzono na podstawie arkuszy zielnikowych z lat 60-tych XX wieku, z piaszczystych i żwirowych siedlisk w dolinie Sanu i Wisły, skąd prawdopodobnie wydostała się na siedliska antropogeniczne (Czarna & Nowińska, 2011; Michalewska & Nobis, 2005). Obecnie w kraju jest w pełni zadomowiona w dolinie Wisły i Odry (A. Zając & Zając, 2019), a także bardzo szybko przybywają nowe stanowiska antropogeniczne, co dobrze widać na przykładzie miasta Poznań. Rozmieszczenie, status taksonomiczny i pochodzenie taksonu wymagają dalszych badań.
. Erysimum pieninicum (Zapał.) Pawł.
Opracowanie: A. M. Ociepa
Nowe stanowisko: ATPOL EG-34, województwo małopolskie, powiat nowotarski, gmina Szczawnica, miejscowość Jaworki, Pieniny (Małe Pieniny), obszar Natura 2000 Małe Pieniny PLH120025, u podnóża Jameriskowych Skał (Rycina 6), 49.39721° N, 20.55459° E (ok. 708 m n.p.m.), ok. 80 pędów, na rumoszu skalnym, not. A. M. Ociepa, 15.06.2021.
Erysimum pieninicum (pszonak pieniński) jest endemitem Polski, gatunkiem rzadkim i zagrożonym w kraju (kategoria EN) (Kaźmierczakowa et al., 2016; Korzeniak & Wróbel, 2014), w Karpatach ma status VU (Korzeniak, 2008), priorytetowym o znaczeniu wspólnotowym wymagającym ochrony w formie wyznaczania obszaru Natura 2000 – kod 2114 (Obwieszczenie Ministra Środowiska, 2014), objętym ochroną ścisłą (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). Gatunek endemiczny dla Pienin, rośnie tylko po polskiej stronie. Znane są jego następujące naturalne stanowiska: Zamek Czorsztyn, Flaki i ich sąsiedztwo, okolice Upszaru, Wąwóz Macelowy, Wąwóz Sobczański, Dolina Kotłowego Potoku, Szewców Gronik, Wąwóz Homole, Dolina Białej Wody, oraz stanowiska antropogeniczne zlokalizowane poza Pieninami: w Rogoźniku i w Beskidzie Wyspowym (Jędrzejczak et al., 2018; Korzeniak & Wróbel, 2014). W czerwcu 2021 znaleziono nowe stanowisko Erysimum pieninicum u podnóża Jameriskowych Skał. Stanowisko to liczy ok. 80 pędów. Pszonak obficie kwitnie i owocuje. Stanowisko Erysimum pieninicum u podnóża Jameriskowych Skał istnieje od niedawna, w innym przypadku byłoby wcześniej zauważone. Najbardziej prawdopodobne wydaje się naturalne rozprzestrzenienie się gatunku ze znanego wcześniej stanowiska koło Kamiennych Ksiąg w Wąwozie Homole (Vončina & Wróbel, 2004).
. Gentiana cruciata L.
Opracowanie: A. Stachurska-Swakoń, T. Wójcik, K. Kostrakiewicz-Gierałt
Nowe stanowisko: ATPOL EF-21, województwo małopolskie, powiat miechowski, gmina Książ Wielki, Częstoszowice, Wyżyna Miechowska, 50.25532° N, 20.09832° E (289 m n.p.m.), zarastająca murawa kserotermiczna, not. A. Stachurska-Swakoń, 16.08.2021 (Rycina 7).
Gentiana cruciata (goryczka krzyżowa) jest gatunkiem o zasięgu eurosyberyjskim występującym w południowej i środkowej Europie, Azji Mniejszej, Kaukazie, zachodniej Syberii (Meusel et al., 1978). W Polsce występuje głównie w południowej części kraju, na obszarach wyżynnych po regiel dolny. Jej stanowiska były także podawane znad dolnej Odry i Wisły, z Pojezierza Mazurskiego, Pomorza Zachodniego i Wielkopolski (A. Zając & Zając, 2001). Goryczka krzyżowa rośnie na glebach zasobnych w węglan wapnia. Jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Festuco-Brometea, a regionalnie dla zespołu Adonido-Brachypodietum pinnati (Matuszkiewicz, 2008). Mimo dość szerokiego zasięgu ogólnego w Polsce jest rośliną rzadko spotykaną, występującą na rozproszonych stanowiskach (m.in. Binkiewicz, 2009; Łazarski, 2019; Piotrowska, 2010; Wójcik, 2018; Wójcik & Piątek, 2015; Wójcik & Towpasz, 2019). Umieszczona została na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych, gdzie przypisano jej kategorię zagrożenia VU (Kaźmierczakowa et al., 2016). Znajduje się także na licznych regionalnych czerwonych listach (m.in.: Fabiszewski & Kwiatkowski, 2002; Głowacki et al., 2003; Jackowiak et al., 2007; Markowski & Buliński, 2004; Nowak et al., 2008; Parusel & Urbisz, 2012; Żukowski & Jackowiak, 1995). W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). Goryczka krzyżowa najczęściej występuje na murawach kserotermicznych, a także w widnych zaroślach, na brzegach lasów i na przydrożach. Ze względu na zaniechanie tradycyjnych form gospodarowania na murawach kserotermicznych, jej miejsca występowania podlegają procesom sukcesji, co powoduje zanikanie istniejących populacji goryczki krzyżowej.
Podczas badań populacyjnych nad goryczką krzyżową znaleziono jej nowe stanowisko na Wyżynie Miechowskiej, w okolicy miejscowości Częstoszowice we wrześniu 2020 roku, które powtórnie wizytowano w 2021 roku. Znajdowało się wśród pól uprawnych i przedstawiało kompleks zarastających muraw kserotermicznych i ciepłolubnych zarośli. Na badanym stanowisku rosło ponad 100 kęp goryczki, głównie były to osobniki kwitnące. Istniejąca tu stosunkowo liczna populacja jest zagrożona postępującym procesem sukcesji przejawiającym się ekspansją traw (m.in Brachypodium pinnatum), krzewów (Crataegus sp.) oraz inwazyjnego gatunku Solidago canadensis. Wykonane zdjęcie fitosocjologiczne prezentuje fitocenozę murawy w najniższym stopniu sukcesji.
Data: 16.08.2021, nachylenie: 5°, ekspozycja: W, powierzchnia zdjęcia: 100 m2, pokrycie warstw: b – 5%, c – 100%, liczba gatunków: 56. ChCl. Festuco-Brometea: Allium oleraceum +, Brachypodium pinnatum 5, Carlina vulgaris +, Centaurea scabiosa 1, Euphorbia cyparissias 1, Gentiana cruciata 2, Plantago media +, Veronica austriaca +; ChCl. Trifolio-Geranietea: Agrimonia eupatoria +, Clinopodium vulgare 1, Coronilla varia +, Fragaria viridis 1, Galium verum +, Trifolium medium +; ChCl. Molinio-Arrhenatheretea: Achillea millefolium 1, Arrhenatherum elatius +, Dactylis glomerata +, Daucus carota +, Festuca rubra 2, Galium mollugo 1, Geranium pratense +, Heracleum sphondylium +, Holcus lanatus +, Knautia arvensis +, Pastinaca sativa +, Plantago lanceolata +, Poa pratensis +, Potentilla reptans +, Prunella vulgaris +, Ranunculus acris +; ChCl. Artemisietea vulgaris: Artemisia vulgaris +, Picris hieracioides +, Solidago canadensis +, Trifolium pratense +; ChCl. Agropyretea intermedio-repentis: Equisetum arvense +, Falcaria vulgaris 1; ChCl. Epilobietea angustifolii: Calamagrostis epigejos 1, Centaurium erythraea subsp. erythraea +; ChCl. Rhamno-Prunetea: Crataegus monogyna b 1, Ligustrum vulgare b +, Prunus spinosa b +; Inne: Campanula persicifolia 1, Carex spicata +, Erigeron canadensis +, Euphorbia esula +, Hieracium umbellatum +, Hypericum perforatum +, Linum catharticum +, Medicago lupulina +, Rhinanthus serotinus +, Rubus caesius 1, Sedum maximum +, Senecio jacobaea +, Solidago virgaurea 1, Veronica chamaedrys +, Viola canina 1.
. Lepidium coronopus (L.) Al-Shehbaz [= Coronopus squamatus (Forssk.) Asch.]
Opracowanie: A. Pliszko
Nowe stanowisko: ATPOL EF-60, województwo małopolskie, Kraków, ul. Klasztorna, 50.03678° N, 20.03018° E (201 m n.p.m.), teren ruderalny przy chodniku, kilkadziesiąt osobników, not. A. Pliszko, 2.07.2022; 50.03603° N, 20.03012° E, 200 m n.p.m., teren ruderalny przy chodniku, dwa osobniki, not. A. Pliszko, 2.07.2022; 50.03778° N, 20.03103° E (202 m n.p.m.), teren ruderalny przy chodniku, kilkadziesiąt osobników, not. A. Pliszko, 25.07.2022; 50.03782° N, 20.03120° E (202 m n.p.m.), teren ruderalny przy chodniku, kilkadziesiąt osobników, not. A. Pliszko, 25.07.2022 (Rycina 8).
Lepidium coronopus (pieprzyca wronóg, wronóg grzebieniasty) to jednoroczna lub dwuletnia roślina zielna z rodziny kapustowatych (Brassicaceae) o łodygach płożących się, osiągających 5–30 cm długości (Sychowa, 1985). Jej rodzimy zasięg geograficzny obejmuje obszar śródziemnomorski w Europie Południowej, Azji Południowo-Zachodniej oraz Afryce Północnej. Zawleczona została do Europy Północnej, Środkowej i Wschodniej, Ameryki Północnej, Ameryki Południowej, Afryki Południowej oraz Australii (Al-Shehbaz & Gaskin, 2010; Randall, 2017). W Polsce należy do archeofitów (Tokarska-Guzik et al., 2012; A. Zając & Zając, 2011), przy czym jest gatunkiem rzadkim, którego rozproszone stanowiska znajdują się w różnych częściach kraju, głównie na niżu (A. Zając & Zając, 2001). Zazwyczaj występuje na przydrożach, nieużytkach i gliniastych polach uprawnych (Rutkowski, 2004; Sychowa, 1985; Szczęśniak, 2011). W ostatnich dziesięcioleciach zaobserwowano zanikanie stanowisk i zmniejszanie liczebności populacji pieprzycy wronóg, przez co została zaklasyfikowana do gatunków zagrożonych wyginięciem (kategoria EN) w skali Polski (Kaźmierczakowa et al., 2016; M. Zając et al., 2009), a w niektórych regionach uważana jest za gatunek wymarły (Szczęśniak, 2011). W Krakowie pieprzyca wronóg podawana była z kilku stanowisk w drugiej połowie XIX wieku (Trzcińska-Tacik, 1979; Zając et al., 2006). Pod koniec lat 70. XX wieku została uznana za gatunek wymarły na terenie Krakowa (Trzcińska-Tacik, 1979). W obrębie kwadratu ATPOL EF-60 znane było jedno stanowisko (Dąbie w Krakowie), które uznano za zanikłe (M. Zając & Zając, 2003; Zając et al., 2006). W niniejszej notatce przedstawiono nowe stanowisko w Dzielnicy XVIII Nowa Huta, gdzie najprawdopodobniej została zawleczona podczas remontu ulicy Klasztornej w 2021 roku. Liczebność populacji jak i dalsze rozprzestrzenianie się na terenie miasta wymagają monitoringu.
. Lepidium latifolium L.
Opracowanie: A. Pliszko
Nowe stanowiska: 1. ATPOL DF-69, województwo małopolskie, Kraków (Bulwar Kurlandzki), 50.03005° N, 19.57206° E (199 m n.p.m.), siedlisko ruderalne (szczeliny w murze oporowym nad Wisłą), 89 ramet kwitnących, not. A. Pliszko, 16.06.2022 (Rycina 9A); 2. ATPOL EF-60, województwo małopolskie, Kraków, ul. Mogilska, 50.04084° N, 19.58690° E (222 m n.p.m.), zaniedbany trawnik, około 100 ramet kwitnących, not. A. Pliszko, 10.07.2022 (Rycina 9B,C).
Lepidium latifolium (pieprzyca szerokolistna) jest wieloletnią rośliną zielną z rodziny kapustowatych (Brassicaceae) dorastającą do (20)35–130(200) cm wysokości (Francis & Warwick, 2007). Naturalny zasięg geograficzny pieprzycy szerokolistnej obejmuje wschodnią część obszaru śródziemnomorskiego w Europie i Azji, skąd została zawleczona do Europy Zachodniej, Środkowej i Północnej, Afryki Północnej, Azji Środkowo-Wschodniej, Australii i Ameryki Północnej (Francis & Warwick, 2007; Randall, 2017). Zwykle spotykana jest nad brzegami wód, jak również na pastwiskach, przydrożach, terenach kolejowych oraz wysypiskach śmieci (Francis & Warwick, 2007; Urbisz, 2011). W niektórych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych, uważana jest za gatunek inwazyjny (Chen et al., 2005; Randall, 2017). Pieprzyca szerokolistna została zawleczona do Polski w drugiej połowie XIX wieku. Jak dotąd stwierdzono ją na kilkudziesięciu stanowiskach w różnych częściach kraju, przy czym zaliczana jest do efemerofitów (Mirek et al., 2020; Tokarska-Guzik et al., 2012; Urbisz, 2011). Ponadto uprawiana jest jako roślina ozdobna i lecznicza („Pieprzyca szerokolistna”, 2022). W Krakowie pieprzycę szerokolistną po raz pierwszy odnotowano w Bieżanowie (kwadrat ATPOL EF-70), nad potokiem obok toru kolejowego, w drugiej połowie XIX wieku (Guzik, 2012; Trzcińska-Tacik, 1979; Urbisz, 2011). W późniejszych okresach pojawiała się na terenach kolejowych jako rzadki efemerofit (Guzik, 2006). W niniejszej notatce przedstawiono dwa nowe stanowiska gatunku w Krakowie: jedno położone w Dzielnicy II Grzegórzki (Bulwar Kurlandzki), drugie w Dzielnicy III Prądnik Czerwony (przy ulicy Mogilskiej). Stosunkowo duża liczba pędów kwitnących sugeruje, że roślina utrzymuje się na nowych stanowiskach od kilku lat. Niemniej jednak dalsze obserwacje są niezbędne, aby potwierdzić zadomowienie pieprzycy szerokolistnej w lokalnej florze.
. Limosella aquatica L.
Opracowanie: T. Wójcik
Nowe stanowisko: ATPOL FF-50, województwo podkarpackie, powiat dębicki, gmina Żyraków, Bobrowa, Dolina Dolnej Wisłoki, 50.07320° N, 21.27380° E (190 m n.p.m.), namulisko na polu uprawnym, leg., det. (Herbarium KRA) T. Wójcik, 21.06.2021.
Limosella aquatica (namulnik brzegowy) jest rośliną jednoroczną z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). Tworzy niewielką różyczkę liściową, z której wyrastają podługowato lancetowate, długoogonkowe liście (Rutkowski, 2004). Jest gatunkiem o zasięgu cyrkumborealnym (M. Zając & Zając, 2009) umieszczonym na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych z kategorią NT (Kaźmierczakowa et al., 2016). W Polsce jego stanowiska znajdują się w rozproszeniu na terenie całego kraju, ale większość z nich koncentruje się wzdłuż dużych dolin rzecznych (A. Zając & Zając, 2001). Najbliżej znane stanowiska położone są w Kotlinie Sandomierskiej (Dubiel, 2003; Jaźwa & Stadnicka-Futoma, 2017; Nobis, 2008; Wayda, 1996, 2001) oraz na Pogórzu Ciężkowickim (Kornaś et al., 1996), gdzie namulnik brzegowy jest uznawany za gatunek rzadki lub bardzo rzadki. Występuje w miejscach wilgotnych i mokrych, najczęściej na piaszczystych i mulistych brzegach rzek i zbiorników wodnych, w zbiorowiskach roślinnych z klasy Isoëto-Nanojuncetea (Matuszkiewicz, 2008; Popiela, 1997). W 2021 roku odnaleziono płat roślinności namułkowej w miejscowości Bobrowa, gdzie na dwóch, zalanych w okresie wiosennym, polach uprawnych występowały m.in. Lythrum hyssopifolia i Ranunculus arvensis (Wójcik et al., 2021). W miejscu tym odnotowano również 17 niewielkich kęp Limosella aquatica. W zbiorowisku roślinnym dominowały gatunki charakterystyczne dla klasy Isoëto-Nanojuncetea, co przedstawia poniższe zdjęcie fitosocjologiczne:
Data: 21.06.2021, powierzchnia zdjęcia: 25 m2, pokrycie w warstwie c: 80%, liczba gatunków w zdjęciu: 17. ChCl. Isoëto-Nanojuncetea: Lythrum hyssopifolia 3, Juncus bufonius 1, Limosella aquatica +, Plantago intermedia +, Ranunculus sardous +, Spergularia rubra +; ChCl. Bidentetea tripartiti: Alopecurus aequalis +, Bidens tripartita +, Polygonum mite 1, Rorippa palustris +; ChCl. Potametea: Callitiche cophocarpa +; ChCl. Phragmitetea: Alisma plantago-aquatica 1, Eleocharis palustris +; ChCl. Stellarietea mediae: Echinochloa crus-galli +, Euphorbia helioscopia +, Thlaspi arvense +; Inne: Peplis portula 2.
. Lycopodiella inundata (L.) Holub
Opracowanie: G. Łazarski, M. Podgórska, J. Brzoza, M. Chrabąszcz
Nowe stanowisko: ATPOL EE-71, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Łopuszno, Wzgórza Łopuszańskie, kompleks torfowisk Zorawski Ług, przy zachodnim krańcu wsi Gnieździska, 50.87260° N, 20.24737° E (242 m n.p.m.), w granicach obszaru Natura 2000 Ostoja Przedborska PLH260004 oraz Konecko-Łopuszniańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, bardzo liczna populacja, zespół Rhynchosporetum albae w obrębie torfowiska przejściowego, not. G. Łazarski, M. Podgórska, J. Brzoza, M. Chrabąszcz, 21.07.2022.
Lycopodiella inundata (widłaczek torfowy) jest gatunkiem cyrkumborealno-oceanicznym (M. Zając & Zając, 2009). W Polsce występuje w rozproszeniu m.in. w pasie Pojezierzy Polskich, w Wielkopolsce, na Śląsku i Lubelszczyźnie (A. Zając & Zając, 2019). Na Wyżynie Małopolskiej stwierdzony był na nielicznych stanowiskach przede wszystkim na Wyżynie Kieleckiej i Wyżynie Przedborskiej (Bróż et al., 2003; Bróż & Przemyski, 1983–1985; Jakubowska-Gabara et al., 2011; Massalski, 1962; Piwowarczyk & Nobis, 2006; Podgórska, 2007). Na Wzgórzach Łopuszańskich (makroregion Wyżyny Przedborskiej), w granicach których położone jest nowe stanowisko, gatunek był notowany wcześniej w kompleksie torfowisk Wilcza Gać koło wsi Zakrucze, a także koło wsi Rykoszyn (Massalski, 1962). Widłaczek torfowy jest charakterystyczny dla związku Rhynchosporion i zespołu Rhynchosporetum albae – fitocenoz, które wykształcają się zwykle w wilgotnych zagłębieniach w obrębie torfowisk wysokich i przejściowych (Matuszkiewicz, 2008). Coraz częściej spotykany jest także na wilgotnych siedliskach antropogenicznych, tj. brzegi stawów, wyrobiska po wydobyciu piasku i żwiru (Kiedrzyński et al., 2015). W Polsce jest objęty ochroną ścisłą (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). Jako gatunek z V załącznika Dyrektywy jest chroniony w pozostałych krajach UE (Dyrektywa Rady EWG, 1992). Widłaczek torfowy został uznany za gatunek zagrożony wyginięciem (kategoria EN), zarówno w Polsce (Kaźmierczakowa et al., 2016), jak i w kilku regionach kraju, w tym na Wyżynie Małopolskiej (Bróż & Przemyski, 2009; Cwener et al., 2016; Parusel & Urbisz, 2012).
Nowe stanowisko gatunku stwierdzono na torfowisku w południowo-zachodniej części Zorawskiego Ługu (Rycina 10). Widłaczek torfowy rósł w 12 oddalonych od siebie skupieniach o średniej powierzchni około 5 m2 każde. W 1 m2 w centralnej części jednego ze skupień zliczono 500 pędów zarodnionośnych. Zagrożeniem dla gatunku na nowym stanowisku są zmiany następujące w konsekwencji obniżania poziomu wód, które obserwowane są w kompleksie torfowisk. Skład florystyczny fitocenozy, w której rósł gatunek przedstawia poniższe zdjęcie fitosocjologiczne:
Data: 26.08.2022, powierzchnia 25 m2, pokrycie warstw: b – 10%, c – 75%, d – 100%: b: Betula pubescens 1, Pinus sylvestris 1, Salix aurita +, Betula pendula +; c: Carex rostrata 2, Drosera rotundifolia 2, Lycopodiella inundata 2, Oxycoccus palustris 2, Carex nigra 1, Eriophorum angustifolium 1, Lysimachia thyrsiflora 1, Betula pubescens +, Comarum palustre +, Dryopteris cristata +, Pinus sylvestris +, Rhynchospora alba +; d: Sphagnum sp. 5.
. Orobanche centaurina Bertol.
Opracowanie: M. Podgórska, G. Łazarski
Nowe stanowisko: ATPOL EE-74, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Kielce, Góry Świętokrzyskie, zachodnia część Kielc (okolice Kampusu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach), 50.88235° N, 20.66362° E (313,1 m n.p.m.), murawa kserotermiczna na stoku wapiennego wzgórza, 3 osobniki, not. M. Podgórska, G. Łazarski, 15.06.2021 (Rycina 11).
Orobanche centaurina (syn. Orobanche kochii F. W. Schultz; zaraza Kocha) jest gatunkiem zarazy z rodziny Orobanchaceae wyodrębnionym z O. elatior s. l. (Mirek et al., 2020; Zázvorka, 2010). Głównym żywicielem tego pasożytniczego gatunku jest Centaurea scabiosa (stąd zmiana nazwy gatunku z O. kochii na O. centaurina; Zázvorka et al., 2019). Gatunek ten jest objęty ochroną częściową na terytorium Polski (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). W skali kraju uważany jest za gatunek narażony na wyginięcie (kategoria VU; Kaźmierczakowa et al., 2016). Zaraza Kocha jest gatunkiem kontynentalnym, którego zasięg obejmuje obszar od Europy Centralnej do Azji Centralnej. Występuje na obszarach niżowych, wyżynnych i górskich (Zázvorka, 2010). Aktualne stanowiska gatunku w Polsce koncentrują się w pasie Wyżyn Polskich (m.in. Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Wyżyna Kielecka, Roztocze) (A. Zając & Zając, 2019). Z Wyżyny Kieleckiej znanych jest kilkanaście stanowisk gatunku, przy czym większość z nich pochodzi z początku XXI w. (np. Piwowarczyk, 2010, 2012; Piwowarczyk & Krajewski, 2015). Zaraza Kocha notowana była przede wszystkim w murawach kserotermicznych ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati, na przydrożach, a także na brzegach pól uprawnych oraz w pobliżu kamieniołomów (Piwowarczyk, 2012). Z okolic kampusu UJK znane jest stanowisko gatunku udokumentowane okazem zielnikowym z 2008 r. (leg. B. Maciejczak, Herbarium KTC), ale jego opis „odłóg za Instytutem Chemii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, ul. Świętokrzyska”, jak również podane współrzędne (Piwowarczyk, 2012), wskazują, iż jest to już stanowisko nieistniejące (aktualnie na murawach w tej części kampusu obserwuje się zaawansowane stadium sukcesji w kierunku zarośli ciepłolubnych z klasy Rhamno-Prunetea).
Nowe stanowisko Orobanche centaurina (Rycina 11) znajduje się przy szczycie wapiennego wzgórza, około 0,5 km na E od kampusu UJK, w płacie dobrze zachowanej murawy kserotermicznej, której skład florystyczny przedstawia poniższe zdjęcie fitosocjologiczne. Potencjalnym zagrożeniem dla gatunku jest zarastanie nieużytkowanych muraw w następstwie sukcesji wtórnej, a także planowana zabudowa mieszkalna.
Data: 21.06.2021, powierzchnia zdjęcia: 25 m2, 50.88236° N, 20.66366° E, liczba gatunków w zdjęciu: 22, pokrycie w warstwie c: 90%. Orobanche centaurina +, Brachypodium pinnatum 2, Centaurea scabiosa 2, Fragaria viridis 2, Galium verum 2, Salvia verticillata 2, Agrimonia odorata 1, Arrhenatherum elatius 1, Campanula rapunculoides 1, Carex tomentosa 1, Euphorbia cyparissias 1, Falcaria vulgaris 1, Hieracium pilosella 1, Salvia pratensis 1, Coronilla varia +, Dactylis glomerata +, Filipendula vulgaris +, Knautia arvensis +, Lotus corniculatus +, Onobrychis viciifolia +, Prunus spinosa +, Trifolium montanum +.
. Orobanche lutea Baumg.
Opracowanie: G. Łazarski, M. Podgórska, J. Brzoza
Nowe stanowiska: 1. ATPOL EE-83, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Chęciny, Pogórze Szydłowskie, Ostrów, 50.74482° N, 20.53761° E (245 m n.p.m.), 5 osobników pasożytujących na Medicago falcata, murawa kserotermiczna pomiędzy polami uprawnymi; not. G. Łazarski, M. Podgórska, J. Brzoza,18.05.2020; 2. ATPOL EE-83, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Chęciny, Pogórze Szydłowskie, Golęciny (część wsi Ostrów), 50.74962° N, 20.54556° E (247 m n.p.m.), 8 osobników pasożytujących na Medicago falcata, murawa kserotermiczna zarastająca tarniną, not. G. Łazarski, M. Podgórska, J. Brzoza,18.05.2020.
Orobanche lutea (zaraza czerwonawa; Rycina 12) reprezentuje element submediterrańsko-europejsko-zachodnioazjatycki (Pusch & Günther, 2009). Zasięg gatunku obejmuje Europę, Kaukaz, Iran, Azję Centralną (Kreutz, 1995). W Polsce jej stanowiska skoncentrowane są w pasie Wyżyn Polskich – na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, Wyżynie Małopolskiej i Wyżynie Lubelsko-Lwowskiej. Na Wyżynie Małopolskiej gatunek najliczniej występuje na Przedgórzu Iłżeckim, Garbie Pińczowskim i w Górach Świętokrzyskich. Na Pogórzu Szydłowskim, gdzie położone są nowe stanowiska, gatunek dotąd znany był z dwóch stanowisk – z Morawicy i Dębskiej Woli. Zaraza czerwonawa rośnie w murawach kserotermicznych ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati, ciepłolubnych okrajkach z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei, zaroślach z klasy Rhamno-Prunetea, a także na odłogach i miedzach na podłożu wapiennym. Pasożytuje na roślinach z rodziny bobowatych (Fabaceae), a najczęstszym żywicielem w europejskiej części zasięgu jest Medicago falcata (Piwowarczyk, 2012; Piwowarczyk & Krajewski, 2014). Zaraza czerwonawa jest objęta ochroną częściową (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). W Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych uznano ją za gatunek bliski zagrożenia (kategoria NT; Kaźmierczakowa et al., 2016), natomiast w czerwonej liście Wyżyny Małopolskiej ma kategorię VU (Bróż & Przemyski, 2009).
. Silaum silaus (L.) Schinz et Thell.
Opracowanie: A. Stadnicka-Futoma
Nowe stanowiska: 1. ATPOL FG-04, województwo podkarpackie, powiat sanocki, gmina Zarszyn, Jaćmierz, Kotlina Jasielsko-Krośnieńska, 49.63600° N, 21.00425° E (311 m n.p.m.), łąka świeża, not. A. Stadnicka-Futoma, 14.07.2021; 2. ATPOL FG-15, województwo podkarpackie, powiat sanocki, gmina Zarszyn, Jaćmierz, Kotlina Jasielsko-Krośnieńska, 49.61169° N, 21.04428° E (319 m n.p.m.), łąka świeża, not. A. Stadnicka-Futoma, 14.07.2021.
Koniopłoch łąkowy (Silaum silaus; Rycina 13), należący do monotypowego rodzaju, jest byliną z rodziny selerowatych (Apiaceae). Reprezentuje podelement europejski umiarkowany (M. Zając & Zając, 2009). Rodzimy zasięg tego gatunku to Europa, po południowo-zachodnią Syberię i centralną Azję. Na obszarze Danii i południowo-wschodnich Chin jest gatunkiem obcym („Silaum silaus”, 2022). Jest gatunkiem charakterystycznym dla związku Molinion caeruleae oraz zespołu Sanguisorbo-Silaetum (Matuszkiewicz, 2008). W takim typie łąk jest spotykany najczęściej (np. Babczyńska-Sendek & Brać, 2009; Kołodziejczyk & Michalska-Hejduk, 2004; Suder, 2007). Gatunek ten umieszczony jest na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych z kategorią NT (Kaźmierczakowa et al., 2016). Znajduje się również na lokalnych czerwonych listach, np. Czerwonej liście województwa śląskiego (Parusel & Urbisz, 2012) z kategorią VU – zagrożony, czy Czerwonej księdze województwa podkarpackiego (Oklejewicz et al., 2015) z kategorią CR – krytycznie zagrożony. W Polsce gatunek narażony jest na wyginięcie (Oklejewicz et al., 2015). Z województwa podkarpackiego podawany był z Leżajska (Płaskowyż Kolbuszowski) przez Jabłońskiego (1867), ale jego występowania nie potwierdził już Nowiński (1929), a Dubiel et al. (1979) uważali, że gatunek ten najprawdopodobniej wyginął. Jego jedyne stanowisko w południowo-wschodniej Polsce jest wymienione w opracowaniu Oklejewicza et al. (2015) jako niepublikowane. Z przekazu ustnego (K. Oklejewicz, inf. ustna, 2017) oraz późniejszej wizji terenowej wiadomo, że były to dwie łąki, przedzielone polem uprawnym, położone między Beskiem a Jaćmierzem (ATPOL FG-1413, 49.60772° N, 21.99825° E). Po lustracji terenu okazuje się jednak, że koniopłoch występuje na wielu innych łąkach oraz przydrożach w okolicy (kwadraty FG-1403, 1404, 1414), ale także w kwadratach FG-0443 i FG-1500. Dwa ostatnie można zatem uznać za nowe dla Polski. Koniopłoch rośnie w mozaice zbiorowisk łąkowych, głównie na koszonych łąkach świeżych zespołu Arrhenatheretum elatioris, ale również pojawia się na łąkach wilgotnych ze związku Calthion oraz w szuwarach wysokoturzycowych ze związku Magnocaricion. Populacje są liczne, a perspektywy ich zachowania bardzo dobre, pod warunkiem, że łąki, na których występują będą koszone jak do tej pory.
Zdjęcie fitosocjologiczne: 14.07.2021, powierzchnia zdjęcia: 100 m2, pokrycie warstw: c – 100%, d – 10%, liczba gatunków: 45. ChAss. Arrhenatheretum elatioris: Arrhenatherum elatius 3, Geranium pratense 3, ChAll. Arrhenatherion elatioris: Campanula patula +, Crepis biennis 1, Galium mollugo 1, Knautia arvensis +, Tragopogon pratensis +, ClO. Arrhenatheretalia elatioris: Achillea millefolium +, Briza media +, Dactylis glomerata +, Daucus carota 1, Leucanthemum vulgare 1, Lotus corniculatus 1, Pimpinella major 2, Taraxacum officinale coll. +, Trifolium repens 2, Trisetum flavescens 1, ChCl. Molinio-Arrhenatheretea: Alchemilla sp. +, Centaurea jacea 2, Cerastium holosteoides +, Cirsium canum +, Deschampsia caespitosa 1, Geum rivale 1, Holcus lanatus 2, Lathyrus pratensis +, Leontodon hispidus +, Lysimachia nummularia +, Plantago lanceolata 2, Poa pratensis +, Potentilla anserina +, Prunella vulgaris 1, Ranunculus acris +, Rumex acetosa +, Silaum silaus 1, Trifolium pratense 1, ChCl. Festuco-Brometea: Plantago media +, ChCl. Trifolio-Geranietea: Clinopodium vulgare +, Vicia sepium +, ChCl. Agropyretea intermedio-repentis: Elymus repens +, Equisetum arvense +, ChCl. Artemisietea vulgaris: Glechoma hederacea 1. Inne: Anthoxanthum odoratum +, Medicago lupulina 1, Polygonum amphibium +, Veronica chamaedrys +.
. Taraxacum paucilobum Hudziok (sect. Palustria)
Opracowanie: M. Wolanin, A. Nieroda
Nowe stanowisko: ATPOL FF-72, województwo podkarpackie, powiat strzyżowski, gmina Czudec, Pstrągowa, 49.95044° N, 21.72731° E, podmokła łąka, leg. M. Wolanin, A. Nieroda, det. M. Wolanin, 21.05.2022, kolekcja prywatna MW (Rycina 14).
Taraxacum paucilobum (mniszek skąpoklapowy) jest gatunkiem środkowoeuropejskim a w Polsce najpospolitszym przedstawicielem sekcji Palustria (Marciniuk, 2012; A. Zając & Zając, 2019). W ostatnich latach obserwowany jest jednak wyraźny spadek liczby stanowisk, co jest związane ze stopniowym zanikaniem właściwych mu siedlisk, głównie wskutek zmiany sposobu użytkowania lub całkowitego zaniechania użytkowania podmokłych łąk i pastwisk (Marciniuk, 2012). Gatunek ten rośnie najczęściej na podmokłych łąkach i torfowiskach niskich (Calthion, Molinion, Caricion nigrae); na terenach górskich niekiedy odnajdywany również na wilgotnych lub okresowo podtapianych siedliskach silnie zaburzonych, takich jak leśne place składowiskowe, leśne dukty, przydrożne rowy i kałuże (Marciniuk, 2012; Oklejewicz et al., 2016). Ze względu na postępujący zanik stanowisk mniszek skąpoklapowy uznany został w Polsce jak i w całej Europie za gatunek zagrożony (z kategorią zagrożenia LR – gatunek niskiego ryzyka) (Kirschner & Štěpánek, 1998; Marciniuk, 2012). Na nowo odkrytym stanowisku T. paucilobum rósł w płytkim zaklęśnięciu na podmokłej łące, nieopodal rowu melioracyjnego. Gatunek wcześniej nie notowany na Pogórzu Strzyżowskim.
Zdjęcie fitosocjologiczne: 21.05.2022, powierzchnia zdjęcia 100 m2, pokrycie w warstwie c: 100%. Ch.Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Ranunculus acris 4, Equisetum palustre 4, Poa pratensis 3, Carex hirta 3, Alopecurus pratensis 2, Anthoxanthum odoratum 1, Cirsium oleraceum 1, Ranunculus repens 1, Scirpus sylvaticus 1, Taraxacum sect. Taraxacum 1, Bromus hordeaceus +, Caltha palustris +, Carex panicea +, Carex nigra +, Cerastium holosteoides +, Trifolium repens +, Rumex acetosa +, Taraxacum paucilobum +, Trifolium pratense +, Juncus inflexus +, Symphytum officinale r; Inne: Polygonum amphibium +.
. Tragus racemosus (L.) All.
Opracowanie: A. Pliszko, A. Górecki
Nowe stanowisko: ATPOL DF-79, województwo małopolskie, Kraków, 49.59214° N, 19.54877° E (228 m n.p.m.), przydroże (pobocze drogi krajowej nr 7), kilkadziesiąt osobników, leg., det. (Herbarium KRA) A. Pliszko, 17.10.2021 (Rycina 15).
Tragus racemosus (tragus śródziemnomorski) jest jednoroczną rośliną z rodziny wiechlinowatych (Poaceae) osiągającą wysokość 10–30 cm (Sulekic & Zapater, 2001). Naturalny zasięg geograficzny gatunku obejmuje obszar śródziemnomorski, tropikalną i południową Afrykę oraz południowo-zachodnią Azję. Poza naturalnym zasięgiem stwierdzony został w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, w niektórych krajach położonych w strefie klimatu umiarkowanego w Europie, a także w centralnej i południowo-wschodniej Azji (Anton, 1981; Lazkov & Sennikov, 2014; Randall, 2017; „Tragus racemosus”, 2022). Tragus śródziemnomorski preferuje gleby piaszczyste i kamieniste, kwaśne lub zasadowe, suche i ubogie w składniki odżywcze. Często występuje jako chwast na pastwiskach i przydrożach (Dudáš et al., 2018; Hyde et al., 2022; Kaplan et al., 2015; Lazkov & Sennikov, 2014; Sulekic & Zapater, 2001). Dzięki hakowato zakończonym wyrostkom na plewach górnych roślina jest łatwo rozsiewana przez zwierzęta (epizoochoria), zwłaszcza owce (Lazkov & Sennikov, 2014), przez co do niektórych krajów została zawleczona razem z importowaną wełną (Kaplan et al., 2015). Pierwsze stanowisko tragusa śródziemnomorskiego w Polsce zostało stwierdzone w 2005 roku w Sosnowcu, gdzie rósł na stercie piasku pod jednym z hipermarketów (Urbisz & Węgrzynek, 2007). W niniejszej pracy prezentujemy drugie stanowisko gatunku w naszym kraju. Obecność rośliny na nowym stanowisku potwierdzono w lipcu 2022 roku, przy czym liczba osobników wyraźnie się zmniejszyła (poniżej 10). Aktualnie tragus śródziemnomorski zaliczany jest do efemerofitów (Mirek et al., 2020; Tokarska-Guzik et al., 2012), niemniej jednak jego zdolność naturalizacji w Polsce wymaga dalszych badań.
. Trapa natans L.
Opracowanie: A. Pliszko, A. Górecki
Nowe stanowiska: 1. ATPOL DF-69, województwo małopolskie, Kraków, 50.02787° N, 19.56762° E (197 m n.p.m.), w wodach Wisły, jeden osobnik, not. A. Pliszko, 16.06.2022; 50.03203° N, 19.57731° E (200 m n.p.m.), w wodach Wisły, jeden osobnik, not. A. Górecki & A. Pliszko, 19.06.2022; 50.03273° N, 19.55671° E (202 m n.p.m.), w wodach Wisły, pięć osobników, not. A. Górecki & A. Pliszko, 25.06.2022 (Rycina 16); 2. ATPOL DF-78, województwo małopolskie, powiat krakowski, gmina Liszki, Piekary, Obniżenie Cholerzyńskie, 50.01265° N, 19.48037° E (201 m n.p.m.), w wodach Wisły, jeden osobnik, not. A. Górecki & A. Pliszko, 25.06.2022.
Trapa natans (kotewka orzech wodny) to jednoroczna roślina wodna z rodziny krwawnicowatych (Lythraceae) zakorzeniająca się w dnie, z łodygą podwodną osiągającą 0,5–2,5(5) m długości (Kamiński, 2012). Naturalny zasięg geograficzny kotewki orzecha wodnego obejmuje Europę, Azję i Afrykę („Trapa natans”, 2022). Została również introdukowana w Ameryce Północnej i Australii, gdzie uważana jest za gatunek inwazyjny (Randall, 2017). Najczęściej występuje w starorzeczach i innych naturalnych lub sztucznych zbiornikach wodnych. Preferuje płytkie wody eutroficzne (80–180 cm głębokości) o odczynie słabo kwaśnym lub obojętnym (Piórecki, 1980). W Polsce kotewka orzech wodny jest gatunkiem rzadkim, występującym głównie w Kotlinie Sandomierskiej, Oświęcimskiej i Śląskiej oraz w dorzeczu i bezpośrednim sąsiedztwie Odry, Wisły i Sanu, w górnym i środkowym ich biegu (Kamiński, 2012). Podlega ścisłej ochronie gatunkowej (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014) oraz uważana jest za gatunek narażony na wyginięcie w skali kraju (Kaźmierczakowa et al., 2016). W niniejszej notatce potwierdzono występowanie kotewki orzecha wodnego w kwadratach ATPOL DF-69 i DF-78, gdzie jej wcześniejsze stanowiska (DF-69 – Rybaki i Dębniki w Krakowie; DF-78 – Samborek) uznano za zanikłe (Piórecki, 1980; A. Zając & Zając, 2001).
