1. Wstęp

Grupa Pilska obejmuje środkową część Beskidu Żywieckiego (Kondracki, 2002), rozciągającą się pomiędzy doliną Soły i przełączą Glinka na zachodzie a doliną Koszarawy i przełęczą Glinne na wschodzie (Rycina 1). Jej nazwa wywodzi się od najwyższego szczytu – Pilska, osiągającego wysokość 1557 m n.p.m. W granicach tego terenu znajdują się także większe wzniesienia: Romanka (1366 m), Lipowski Wierch (1325 m), Rysianka (1322 m) oraz Boraczy Wierch (1248 m). Pod względem administracyjnym cały obszar znajduje się w powiecie żywieckim, w województwie śląskim.

W budowie geologicznej zaznaczają się nasunięcia i fałdy płaszczowiny magurskiej, które budują piaskowce, łupki oraz zlepieńce, co jest typowe dla całego obszaru Beskidu Żywieckiego. Charakterystycznym zjawiskiem opisywanego terenu są osuwiska. Występują one pod grzbietem Lipowskiego Wierchu i Romanki oraz pod Pilskiem. Zjawisko osuwisk najczęściej obserwowane jest na skośnie ułożonych terenach zbudowanych z warstwowo ułożonych łupków, które łatwo nasiąkają wodą (Łajczak, 2015).

Rycina 1

Mapa Grupy Pilska w polskich Karpatach Zachodnich.

Grupa Pilska znajduje się w strefie klimatu górskiego. W porównaniu z klimatem nizinnym cechuje go większa intensywność czynników klimatycznych, których zróżnicowanie jest silnie związane z wysokością nad poziomem morza. Średnie roczne oraz miesięczne temperatury powietrza różnią się w zależności od położenia. Wyższe odnotowuje się na wierzchowinach i stokach, niższe w dolinach, w których tworzą się zastoiska chłodu oraz występuje inwersja temperatury powietrza (Wilczek, 1995). W kształtowaniu pogody znaczną rolę odgrywają masy powietrza polarnomorskiego napływające znad Atlantyku, powodujące ochłodzenie w lecie i ocieplenie zimą.

Na terenie Beskidu Żywieckiego notuje się wysokie średnie sumy opadów. Na północnych i zachodnich częściach stoków, stanowiących barierę dla nadchodzących frontów atmosferycznych, mogą one wynosić nawet 1500 mm. Największa średnia suma opadów odnotowywana jest w miesiącach letnich, osiągając maksimum w lipcu. Minimum opadów obserwowane jest zimą, w miesiącach styczeń–marzec. Pokrywa śnieżna w Beskidzie Żywieckim pojawia się w listopadzie, a zanika na przełomie kwietnia i maja. Średnia liczba dni jej zalegania, która na szczycie Pilska może przekraczać 200 dni, oraz średnia dobowa temperatura wywierają istotny wpływ na środowisko przyrodnicze oraz okres wegetacji (Łajczak, 1998).

Roślinność Grupy Pilska charakteryzuje się ułożeniem piętrowym uwarunkowanym klimatycznie. Znaczącą rolę w kształtowaniu flory odegrał człowiek, którego działalność widoczna jest niemal w każdym piętrze roślinnym. Licznie występują tu gatunki pospolite, często spotykane nie tylko w górach, ale i na niżu. Szata roślinna omawianego terenu, choć uboższa i mniej różnorodna gatunkowo w porównaniu z Tatrami czy Babią Górą, stanowi ważną ostoję flory wysokogórskiej w polskiej części Karpat (Białecka, 1982; Łajczak, 2015; Wilczek, 1995).

Flora mchów Grupy Pilska jest dość dobrze rozpoznana. Pierwsze informacje opublikowane zostały w drugiej połowie XIX wieku (Krupa, 1879, 1882; Rehmann, 1865). Dalsze dane zawierają prace Szafrana (1956) i Lisowskiego (1957, 1960). Szereg notowań zawiera publikacja Klamy et al. (1999). Badania nad florą mchów Beskidów Zachodnich podsumował Stebel (2006a), podając m. in. listy florystyczne mchów stwierdzonych w rezerwatach utworzonych na terenie Grupy Pilska. Kilka lat później ukazała się praca dotycząca różnorodności flory mszaków rezerwatu przyrody „Lipowska” (Stebel et al., 2011).

2. Materiały i metody

Badania terenowe przeprowadzono w roku 2021. Listę florystyczną ułożono w porządku alfabetycznym. Dla każdego stanowiska podano: kwadrat kartogramu ATMOS, współrzędne geograficzne, wysokość nad poziomem morza, siedlisko, autora i datę obserwacji, a w przypadku rzadkich i interesujących gatunków zamieszczono komentarze dotyczące ich rozmieszczenia w polskiej części Karpat. Nazewnictwo mchów podano głównie według opracowań Ochyry et al. (2003) i Hodgettsa et al. (2020). Gatunki chronione przyjęto za rozporządzeniem Ministra Środowiska z 2014 roku (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014), natomiast gatunki zagrożone w Polsce za opracowaniem Żarnowca et al. (2004), a zagrożone w województwie śląskim za Steblem et al. (2012). Materiały zielnikowe złożono w Zielniku Katedry i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (SOSN).

3. Wyniki – wykaz stanowisk

Lista zawiera opis nowych stanowisk dla 40 gatunków mchów, w tym 13 podanych po raz pierwszy z tego terenu.

Skróty: AS – Adam Stebel, MK – Maria Kamionka, m – metry nad poziomem morza, !! – gatunek objęty ochroną ścisłą, ! – gatunek objęty ochroną częściową, # – gatunek zagrożony w Polsce, * – gatunek zagrożony w województwie śląskim; () – kategoria zagrożenia gatunku: E, EN – wymierający, zagrożony wyginięciem, I – o nieokreślonym zagrożeniu, NT – bliskie zagrożenia wymarciem, R – rzadki, V, VU – narażony na wyginięcie.