. Cochlearia danica L.
Opracowanie: P. Górski
Nowe stanowiska: 1. ATPOL CD-02, województwo wielkopolskie, powiat Września, Nekla, w pobliżu cmentarza, 52.369125° N, 17.403003° E, pobocze drogi krajowej (DK) 92; leg., det. P. Górski (Herbarium POZNB); 2. ATPOL CD-01, Starczanowo, województwo wielkopolskie, powiat Września, 52.3707611° N, 17.3808278° E, pobocze DK 92, 8.05.2021, not. P. Górski; 3. ATPOL CD-21, województwo wielkopolskie, powiat Środa Wielkopolska, w południowej części Środy Wielkopolskiej, przy DK 11, 52.2117583° N, 17.2823639° E oraz Brodowo (przy DK 11 od strony Środy Wlkp.), 52.1915639° N, 17.3167556° E, not. P. Górski, 13.05.2021; 4. ATPOL CD-62, województwo wielkopolskie, powiat Krotoszyn, Nowa Obra, pobocze DK 15 pomiędzy Jarocinem a Koźminem Wielkopolskim, 51.8495139° N, 17.4714945° E, not. P. Górski, 13.05.2021.
Cochlearia danica (warzucha duńska) jest rośliną halofilną związaną z solniskami przymorskimi w zachodniej Europie. Naturalny zasięg tego gatunku obejmuje wybrzeża Niemiec, Danii, Holandii, Finlandii, Norwegii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Rosji, Belgii, Francji, Hiszpanii i Portugalii (Tutin et al., 1993). Począwszy od lat 80. XX wieku obserwuje się coraz więcej stanowisk synantropijnych C. danica w kontynentalnej Europie, głównie wzdłuż autostrad (Fekete et al., 2018; Hohla & Raabe, 2012).
Na terenie Polski Cochlearia danica była zbierana już w 1870 roku w Gdańsku (leg. Voelcker; Schwarz, 1967 za Rostański & Sowa, 1986). Obecnie gatunek ten ma status zadomowionego antropofita (Mirek et al., 2020), choć przez długi czas traktowany był w naszej florze jako efemerofit (Mirek et al., 2002; Rostański & Sowa, 1986). Podobnie jak w zachodniej Europie (por. Fekete et al., 2018), roślina ta zaczyna rozprzestrzeniać się także w Polsce. Znana jest z kilkunastu stanowisk w południowo-zachodniej części kraju, głównie w Wielkopolsce (A. Zając & Zając, 2019). Na stanowiskach prezentowanych w niniejszej notatce, C. danica występuje masowo, zawsze obficie kwitnie i owocuje. Warto zauważyć, że jest notowana nie tylko wzdłuż autostrad, ale także dróg krajowych (np. jednojezdniowych). Wiosną 2021 roku obserwowałem tę roślinę, poza wymienionymi stanowiskami, także na całym odcinku DK 92 pomiędzy Wrześnią a Swarzędzem (kwadraty ATPOL CD-12, CD-02, CD-01, CD-00) oraz DK S5 między Gnieznem a autostradą A2 (CC-83, CC-92).
. Colchicum autumnale L.
Opracowanie: A. Stachurska-Swakoń, S. Gawroński
Nowe stanowisko: ATPOL DF-69, województwo małopolskie, gmina miejska Kraków, Brama Krakowska, Kraków, ul. Gronostajowa, Kampus UJ, 50.02936° N, 19.90177° E, (210 m n.p.m.), stadia sukcesyjne łąk trzęślicowych, not. A. Stachurska-Swakoń & S. Gawroński, 5.05.2021.
Colchicum autumnale (zimowit jesienny) występuje w południowej, zachodniej i środkowej Europie, sięgając po zachodnią Ukrainę, i na wyspowych stanowiskach na Białorusi. W Polsce jest spotykany w niższych położeniach górskich, także w przylegającym pasie wyżyn oraz na niżu, sięgając po Mazowsze, Dolny Śląsk i Wielkopolskę (A. Zając & Zając, 2001). Podlega obecnie ochronie częściowej. Ze względu na zanikanie siedlisk – wilgotnych łąk z rzędu Molinietalia – gatunek staje się w rodzimej florze coraz rzadszy (Dubiel & Wójcik, 2010; Zarzyka-Ryszka, 2019). Z okolic Krakowa był podawany niezmiernie rzadko, na wielu stanowiskach wyginął, najczęściej wskutek zniszczenia siedlisk, bądź też zarastania łąk (Zarzyka-Ryszka, 2019). Jednym ze stanowisk, gdzie występował w Krakowie, były wilgotne łąki w sąsiedztwie Kampusu UJ (Guzik & Pacyna, 2006). Stanowisko to nie zostało potwierdzone w późniejszych badaniach mimo szczegółowych poszukiwań (Stachurska-Swakoń & Gawroński, mat. npbl. 2018, 2019; Zarzyka-Ryszka, 2019). Podczas działań proekologicznych mających na celu przeniesienie niechronionych i niezagrożonych gatunków roślin łąkowych z miejsca planowanej inwestycji na terenie Kampusu UJ na stanowiska zastępcze na terenie miasta (na podstawie porozumienia UJ i ZZM Krakowa) stwierdzono występowanie C. autumnale (Rycina 1). Przypuszcza się, że wykoszenie tego obszaru jesienią ubiegłego roku (2020) oraz być może warunki klimatyczne poprzedniego roku spowodowały ponowne pojawienie się na nim zimowita. Szczegółowe poszukiwania doprowadziły do odnalezienia kilkunastu okazów. Wszystkie osobniki zostały przeniesione na siedlisko zastępcze (teren sąsiedniej działki, łąki wilgotne) na podstawie wniosku skierowanego do RDOŚ w Krakowie i uzyskanego zezwolenia.
. Cuscuta campestris Yunck.
Opracowanie: A. Pliszko, A. Górecki, E. Jermakowicz
Wykaz nowych stanowisk: 1. ATPOL EF-60, województwo małopolskie, Kraków, 50.01617° N, 20.00426° E (196 m n.p.m.), siedlisko ruderalne (przydroże), kilkadziesiąt okazów pasożytujących na Lactuca serriola L., Melilotus albus Medik. i Tanacetum vulgare L., leg., det. (Herbarium KRA) A. Pliszko & A. Górecki, 25.08.2021 (Rycina 2); 2. ATPOL FB-16, województwo warmińsko-mazurskie, powiat olecki, gmina Olecko, Możne, Pojezierze Zachodniosuwalskie, 54.02712° N, 22.32840° E (168 m n.p.m.), siedlisko segetalne (pole uprawne) i ruderalne (przydroże), kilkadziesiąt okazów pasożytujących na Medicago sativa L., not. A. Pliszko, 14.08.2019; 3. ATPOL GC-10, województwo podlaskie, Białystok, Wysoczyzna Białostocka, 53.06500° N, 23.09145° E (166 m n.p.m.), siedlisko segetalne (rabata), kilkanaście okazów pasożytujących na Erigeron canadensis L., not. A. Pliszko & E. Jermakowicz, 16.08.2021.
Rycina 2
Cuscuta campestris pasożytująca na Melilotus albus na nowym stanowisku w Krakowie (fot. A. Pliszko, 25.08.2021).
Cuscuta campestris (kanianka polna) jest jednoroczną rośliną pasożytniczą (obligatoryjny pasożyt pędowy) z rodziny kaniankowatych (Cuscutaceae). Naturalny zasięg gatunku obejmuje Amerykę Północną, wyspy Morza Karaibskiego i Amerykę Południową („Cuscuta campestris”, 2021). Do Polski została zawleczona w 1939 r.; obecnie ma na terenie kraju status kenofita (Tokarska-Guzik et al., 2012). Występuje zarówno na siedliskach segetalnych (pola uprawne), jak i ruderalnych (przydroża), wykazując szerokie preferencje względem roślin żywicielskich (Baráth, 2021; A. Zając & Zając, 2015). Cuscuta campestris jest gatunkiem rzadkim w Polsce, rozmieszczonym głównie w południowo-wschodniej części kraju (A. Zając & Zając, 2015, 2019). W północno-wschodniej Polsce była uważana za gatunek narażony na wymarcie (Korniak, 1998). Obserwacje terenowe wykonane na Pojezierzu Zachodniosuwalskim (Pliszko, 2010, 2016; Pliszko & Woźniak-Chodacka, 2019) sugerują, że roślina rozprzestrzenia się głównie z mieszankami roślin pastewnych (bobowate i trawy) jako zanieczyszczenie materiału siewnego, przez co może być częsta na terenie całego kraju. W niektórych krajach w Europie i Afryce C. campestris jest uważana za gatunek inwazyjny i uciążliwy chwast (Baráth, 2021; Randall, 2017). Jak dotąd inwazyjność C. campestris w Polsce nie została potwierdzona (Tokarska-Guzik et al., 2012; A. Zając & Zając, 2015), niemniej jednak jej rozmieszczenie i wpływ na gatunki rodzime wymagają dalszych badań.
. Lythrum hyssopifolia L.
Opracowanie: T. Wójcik
Nowe stanowisko: ATPOL FF-50, województwo podkarpackie, powiat dębicki, gmina Żyraków, Bobrowa, Dolina Dolnej Wisłoki, 50.07318° N, 21.27382° E (190 m n.p.m.), namulisko na polu uprawnym, leg., det. (Herbarium KRA) T. Wójcik, 21.06.2021 (Rycina 3).
Lythrum hyssopifolia (krwawnica wąskolistna) jest rośliną jednoroczną z rodziny krwawnicowatych (Lythraceae). Ma prosto wzniesioną, pojedynczą lub rozgałęzioną u nasady łodygę dorastającą do 30 cm wysokości (Szafer et al., 1986). Rozmieszczenie gatunku ma charakter kosmopolityczny. W Europie jego zasięg jest ograniczony do zachodniej i południowej części kontynentu, a w Polsce przebiega północno-wschodnia granica zasięgu. W naszym kraju krwawnica wąskolistna występuje przede wszystkim na Dolnym Śląsku i Przedgórzu Sudeckim, w dolinach Wisły i górnej Noteci, na Mazowszu, Wyżynie Siedleckiej oraz w Kotlinie Sandomierskiej (Popiela & Łysko, 2014). Gatunek jest zagrożony wyginięciem, ze względu na zanik większości stanowisk, dlatego został umieszczony na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych (Kaźmierczakowa et al., 2016) oraz w Polskiej czerwonej księdze roślin (Popiela & Łysko, 2014) z kategorią EN (zagrożony). Również w województwie podkarpackim ma status EN (Oklejewicz et al., 2015), a jego najbliżej znane stanowiska są położone na Płaskowyżu Tarnowskim i w dolinie Wisły (Wayda, 1996, 2001). Krwawnica wąskolistna występuje na piaszczystych, wilgotnych glebach na brzegach rowów odwadniających i zbiorników wodnych oraz na mokrych polach uprawnych jako składnik fitocenoz należących do klasy Isoëto-Nanojuncetea (Matuszkiewicz, 2008; Popiela, 1997). Na nowo opisanym stanowisku krwawnica wąskolistna rosła łanowo na powierzchni około 200 m2, w obniżeniu dwóch działek ornych przylegających do polnej drogi. Pola w obecnym roku kalendarzowym zostały zalane w okresie wiosennym i prawdopodobnie dlatego nie były wykorzystane pod uprawę. Z uwagi na dominację terofitów, przywiązanych do wilgotnego podłoża, zbiorowisko scharakteryzowano w obrębie klasy Isoëto-Nanojuncetea:
Data: 21.06.2021, powierzchnia zdjęcia: 25 m2, pokrycie w warstwie c: 80%, liczba gatunków w zdjęciu: 15. Ch.Cl. Isoëto-Nanojuncetea: Lythrum hyssopifolia 3, Juncus bufonius 1, Plantago intermedia +, Spergularia rubra +; Ch.Cl. Bidentetea tripartiti: Alopecurus aequalis 1, Bidens tripartita 1, Polygonum mite 1, Rorippa palustris +; Ch.Cl. Potametea: Callitriche cophocarpa +; Ch.Cl. Phragmitetea: Alisma plantago-aquatica 1, Eleocharis palustris +; Ch.Cl. Stellarietea mediae: Echinochloa crus-galli 1, Polygonum aviculare +; Inne: Peplis portula 3.
. Ostericum palustre (Besser) Besser
Opracowanie: A. Stachurska-Swakoń, K. Towpasz
Wykaz nowych stanowisk: 1. ATPOL EF-03, województwo świętokrzyskie, powiat pińczowski, gmina Pińczów, Niecka Nidziańska, Podłęże, 50.55966° N, 20.52588° E (171 m n.p.m.), stadia sukcesyjne łąk trzęślicowych, not. A. Stachurska-Swakoń & K. Towpasz 2.06.2008 (Rycina 4); 2. ATPOL EF-04, województwo świętokrzyskie, powiat pińczowski, gmina Pińczów, Niecka Nidziańska, Chwałowice, 50.56111° N, 20.52588° E (216 m n.p.m.), stadia sukcesyjne łąk wilgotnych Molinietalia i szuwarów Phragmitetalia, not. A. Stachurska-Swakoń & K. Towpasz, 23.06.2015.
Ostericum palustre [syn. Angelica palustris (Besser) Hoffm., starodub łąkowy] jest w Polsce gatunkiem rzadkim, zagrożonym wyginięciem. Według Polskiej czerwonej księgi roślin ma kategorię zagrożenia VU (narażony) (Czarna et al., 2014), a według Czerwonej listy ma kategorię NT (bliski zagrożenia) (Kaźmierczakowa et al., 2016). W Polsce jest objęty ochroną gatunkową i chroniony także dyrektywą siedliskową. Jest gatunkiem euroazjatycko-kontynentalnym, jego zasięg obejmuje wąski pas ciągnący się przez wschodnią Europę po środkową Azję, znane są także jego stanowiska poza tym zasięgiem, m.in. w Czechach, na Węgrzech, w Niemczech. W Polsce był notowany na ok. 200 stanowiskach. Najwięcej stanowisk podawano z Pojezierza Wielkopolskiego, Kujawskiego, Mazowsza i Wyżyny Lubelskiej (Czarna et al., 2014). Był także notowany na wielu stanowiskach na Wyżynie Małopolskiej (m.in. Bróż & Podgórska, 2006; Kostrakiewicz-Gierałt et al., 2018; Piwowarski & Bielecki, 2012; Towpasz & Stachurska-Swakoń, 2009; Towpasz et al., 2011), gdzie podawany jest jako regionalnie i lokalnie zagrożony (Bróż & Przemyski, 2009; Towpasz et al., 2017). Gatunek ten występuje na wilgotnych ekstensywnie użytkowanych łąkach. Jest charakterystyczny dla wilgotnych łąk z rzędu Molinietalia (Matuszkiewicz, 2008), najczęściej występuje w zespołach ze związku Molinion. Podawano go także w zespołach Calthion, rzadziej Filipendulion (za Czarna et al., 2014). Spotykany bywa również na torfowiskach niskich z rzędu Caricetalia davallianae i w szuwarach trzcinowych z rzędu Phragmitetalia (Kostrakiewicz-Gierałt et al., 2018; Towpasz & Stachurska-Swakoń, 2009; Towpasz et al., 2011). Rzadziej podawany był w zbiorowiskach łąk świeżych (za Czarna et al., 2014).
Nowe stanowiska, znalezione w 2008 r. na Wyżynie Małopolskiej, w Niecce Nidziańskiej w okolicach Pińczowa, były nieregularnie odwiedzane (2012, 2015, 2019). Starodub łąkowy występuje tu na łąkach reprezentujących stadia sukcesyjne Molinietum caeruleae oraz szuwary Phragmitetalia rozciągające się wzdłuż lokalnych cieków wodnych na nieużytkowanych łąkach. W pobliżu rozwijają się zbiorowiska torfowisk niskich z rzędu Caricetalia davallianae z udziałem Sesleria uliginosa, rzadkiego gatunku, który w Polsce występuje tylko na Wyżynie Małopolskiej (Towpasz & Stachurska-Swakoń, 2009, 2012). Zagrożeniem dla gatunku jest tu brak regularnego koszenia, które w dłuższym okresie może doprowadzić do zmniejszenia populacji (Kostrakiewicz-Gierałt et al., 2018). Wielkość populacji na obu stanowiskach wynosiła powyżej 100 osobników.
Zdjęcie fitosocjologiczne 1: 19.07.2017, Podłęże, zachodnia część wsi, nieużytkowane łąki w dorzeczu Strugi Podłęskiej, powierzchnia zdjęcia: 25 m2, pokrycie w warstwie c: 90%, Ch.O. Molinietalia: Cirsium rivulare 2, Deschampsia caespitosa 1, Galium boreale 1, Galium uliginosum +, Juncus articulatus +, Lythrum salicaria +, Molinia caerulea 3, Ostericum palustre1, Sanguisorba officinalis 2, Selinum carvifolia +, Succisa pratensis 1; Ch.Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Ranunculus acris +, Briza media 1, Centaurea jacea 2, Festuca pratensis 1, Lathyrus pratensis +, Lotus corniculatus 1, Prunella vulgaris +; Ch.Cl. Scheuchzerio-Caricetea fuscae: Carex glauca 1, C. hostiana +, C. nigra 2, C. panicea 1, Serratula tinctoria 1; Inne: Carex tomentosa 1, Cirsium canum 1, Dactylorhiza incarnata 1, Daucus carota 1, Eleocharis palustris +, Festuca rubra 1, Galium palustre +, Galium verum 1, Juncus inflexus +, Luzula multiflora +, Medicago lupulina +, Mentha verticillata sp. +, Poa trivialis +, Polygala comosa +, Potentilla anserina +, Potentilla erecta 1, Potentilla reptans +, Ranunculus repens 1, Schoenoplectus tabernaemontani +.
Zdjęcie 2: 19.07.2017, Chwałowice, zachodnia część wsi, nieużytkowane łąki wzdłuż cieku wodnego, powierzchnia zdjęcia: 25 m2, pokrycie w warstwie c: 90%, Ch.O. Molinietalia: Cirsium rivulare 2, Deschampsia caespitosa 2, Galium uliginosum +, Lychnis flos-cuculi 1, Molinia caerulea 2, Ostericum palustre+; Ch.Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Achillea millefolium +, Avenula pubescens +, Briza media +, Galium mollugo 2, Geum rivale 1, Lathyrus pratensis +, Leucanthemum vulgare +, Lotus corniculatus +, Ranunculus acris +; Ch.Cl. Scheuchzerio-Caricetea fuscae: Carex glauca 1, C. nigra +, C. panicea 1, Sesleria uliginosa 1; Inne: Carex hartmanii +, C. tomentosa 2, Cirsium arvense +, C. canum 2, Festuca rubra 2, Galium verum 1, Geranium palustre 2, Phleum pratense +, Poa trivialis 1, Potentilla anserina 1, Potentilla reptans 1.
. Pedicularis sylvatica L.
Opracowanie: A. Stadnicka-Futoma, M. Jakubowska
Nowe stanowisko: ATPOL FF-39, województwo podkarpackie, powiat przeworski, gmina Adamówka, Majdan Sieniawski, Płaskowyż Tarnogrodzki, 50.29219° N, 22.72822° E (204 m n.p.m.), łąka trzęślicowa, not. A. Stadnicka-Futoma & M. Jakubowska, 23.07.2020.
Pedicularis sylvatica (gnidosz rozesłany) jest półpasożytniczą rośliną dwuletnią lub byliną reprezentującą podelement europejski umiarkowany (M. Zając & Zając, 2009). Jest gatunkiem charakterystycznym dla zespołu Nardo-Junetum squarossi oraz związku Violion caninae (Matuszkiewicz, 2008). Najczęściej spotykany jest w obrębie muraw bliźniczkowych, ale również w zbiorowiskach z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae, a także w mniejszym stopniu w obrębie podmokłych łąk ze związku Molinion caeruleae, czy szuwarów wielkoturzycowych ze związku Magnocaricion (Sotek, 2010; Wójcik, 2017). Bardzo często towarzyszą mu inne cenne gatunki, np. Gymnadenia conopsea (Wójcik, 2017). Omawiany gatunek jest rzadki w skali Polski, notowane są ciągłe utraty jego stanowisk (Sotek et al., 2016). Z tego względu roślina znajduje się pod ochroną częściową (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014) oraz została wpisana na Polską czerwoną listę paprotników i roślin kwiatowych z kategorią VU – gatunek narażony (Kaźmierczakowa et al., 2016). Znajduje się również w regionalnych czerwonych księgach (np. Oklejewicz et al., 2015; Olaczek, 2012). W opracowaniu Krzaczka (1968) jest podawane stanowisko P. sylvatica z Majdanu Sieniawskiego z oligotroficznych zbiorowisk Nardetum strictae, jednak w Czerwonej księdze roślin województwa podkarpackiego (Oklejewicz et al., 2015), a później w opracowaniu Radke i Sotek (2017), zostało ono uznane za historyczne. Niemniej podczas botanicznych badań terenowych prowadzonych w 2018 r. odnaleziono 10 osobników generatywnych tego gatunku na zarastającej, zdegradowanej łące trzęślicowej we wspomnianej miejscowości. W 2020 r. ponownie zweryfikowano stanowisko, na którym odnaleziono 12 osobników gnidosza, z czego jeden był wegetatywny. Na powierzchni 25 m2 wykonano zdjęcie fitosocjologiczne:
Data: 23.07.2020, powierzchnia zdjęcia: 25 m2, pokrycie w warstwie b: 10%, pokrycie w warstwie c: 100%, liczba gatunków w zdjęciu: 19. Warstwa b: Salix aurita 2, warstwa c: Molinia caerulea 3, Deschampsia caespitosa 2, Juncus effusus 2, Lysimachia vulgaris 2, Pedicularis sylvatica 1, Galium boreale 1, Gentiana pneumonathe 1, Plantago lanceolata 1, Potentilla erecta 1, Carex flava +, C. leporina +, Cirsium rivulare +, Dactylorhiza majalis +, Filipendula ulmaria +, Lotus corniculatus +, Parnassia palustris +, Rumex acetosa +, Valeriana simplicifolia +.
Oprócz Pedicularis palustris na omawianym stanowisku występują również inne, cenne gatunki: Dactylorhiza majalis, Gentiana pneumonathe czy Parnassia palustris, ale mają one szerszy zasięg w obrębie wsi Majdan Sieniawski aniżeli sam gnidosz. Biorąc pod uwagę, że łąka, na której omawiany gatunek występuje, nie jest użytkowana od kilku lat i obserwuje się postępującą sukcesję, można stwierdzić, że w perspektywie kilku/kilkunastu lat stanowisko rzeczywiście może zupełnie zaniknąć.
. Plantago coronopus L.
Opracowanie: A. Czarna, A. Pliszko, A. Górecki
Wykaz nowych stanowisk: 1. ATPOL BC-94, województwo wielkopolskie, między Lwówkiem a Pniewami, kamieniste pobocze drogi, 5% w zdjęciu fitosocjologicznym, 52.27429° N, 16.11357° E, not. A. Czarna, 29.07.2020; 2. ATPOL BC-94, województwo wielkopolskie, między Lwówkiem a Pniewami, kamieniste pobocze drogi, 1% w zdjęciu fitosocjologicznym, 52.28528° N, 16.13295° E, not. A. Czarna, 29.07.2020; 3. ATPOL BC-83, województwo wielkopolskie, między Pniewami a Kwilczem, przy obwodnicy na wysokości Orzeszkowa, kamieniste pobocze drogi, 1% w zdjęciu fitosocjologicznym, 52.33074° N, 16.06338° E, not. A. Czarna, 30.07.2020; 4. ATPOL CD-51, województwo wielkopolskie, koło Skokówka, kamieniste pobocze drogi z Borku Wlkp., 10% w zdjęciu fitosocjologicznym, 51.56428° N, 17.15354° E, not. A. Czarna, 6.09.2020; 5. ATPOL CD-51, województwo wielkopolskie, koło Jaraczewa, kamieniste pobocze szosy z Borku Wlkp., 15% w zdjęciu fitosocjologicznym, 51.57500° N, 17.17043° E, leg., det. (Herbarium POZNB) A. Czarna, 6.09.2020; 6. ATPOL BC-04, województwo zachodniopomorskie, Wałcz, kamienne pobocze przy nowej obwodnicy, siedem okazów, 53.17746° N, 16.25518° E, not. A. Czarna, 1.10.2021; 7. ATPOL BD-08, Luboń koło Poznania, województwo wielkopolskie, na wysepce między pasami drogi przy ul. Dębieckiej, 20% w zdjęciu fitosocjologicznym, 52.21182° N, 16.54058° E, not. A. Czarna, 19.09.2019; 8. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, Poznań, ul. Dolna Wilda w południowej części ulicy, na wysepce między pasami, 25% w zdjęciu fitosocjologicznym, 52.21436° N, 16.54263° E, not. A. Czarna, 19.09.2019; 9. ATPOL BD-08, województwo wielkopolskie, Poznań, ul. Dolna Wilda między ul. Łęgi Dębińskie a ul. Czwartaków, na poboczu szosy, pięć okazów, 52.22677° N, 16.55179° E, not. A. Czarna, 19.09.2019; 10. ATPOL BD08, województwo wielkopolskie, Poznań, ul. Dąbrowskiego, za Ogrodem Botanicznym, pobocze szosy, trzy okazy, 52.22582° N, 16.55089° E, not. A. Czarna, 15.09.2021; 11. ATPOL DF-79, województwo małopolskie, Kraków, przy drodze krajowej nr 7, w trzech odległych od siebie skupieniach: 49.59399° N, 19.54942° E (231 m n.p.m.), 49.59192° N, 19.54866° E (233 m n.p.m.), 49.59053° N, 19.54784° E (233 m n.p.m.), łącznie ponad tysiąc okazów generatywnych, na przydrożach, not. A. Pliszko & A. Górecki, 17.07.2021 (Rycina 5).
Plantago coronopus (babka pierzasta) jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią z rodziny babkowatych (Plantaginaceae). Naturalny zasięg gatunku obejmuje Europę, Afrykę Północną i Azję Południowo-Zachodnią („Plantago coronopus”, 2021). W Polsce naturalne stanowiska P. coronopus są znane z północno-zachodniej części kraju, z Pobrzeża Szczecińskiego i Pobrzeża Koszalińskiego (A. Zając & Zając, 2019), przy czym obecnie roślina utrzymuje się tylko na jednym naturalnym stanowisku na Karsiborskiej Kępie na Zalewie Szczecińskim (Sotek, 2014). Plantago coronopus należcy do gatunków krytycznie zagrożonych w Polsce (Kaźmierczakowa et al., 2016; Sotek, 2014) oraz podlega ochronie ścisłej (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby stanowisk synantropijnych tego gatunku w zachodniej i południowo-zachodniej części Polski (Dudáš et al., 2020; Górski et al., 2020; Nowak & Nowak, 2018; A. Zając & Zając, 2019). Występowanie P. coronopus w głębi kraju jest związane z posypywaniem dróg solą w zimie w celu zmniejszenia oblodzenia lub pozbycia się zalegającej warstwy śniegu. Na nowych stanowiskach z województwa wielkopolskiego (stanowiska 1–5 i 10) oraz zachodniopomorskiego (stanowisko 6) babka pierzasta występowała na poboczu szosy o strukturze piaszczystej lub kamienistej o niewielkim pokryciu przez inne rośliny. Z kolei na terenie Krakowa znane było tylko jedno stanowisko P. coronopus w Modlniczce (Dudáš et al., 2020). Na stanowiskach synantropijnych, poza naturalnym zasięgiem występowania, babka pierzasta powinna być traktowana jako gatunek obcy (kenofit). Ponadto ochrona gatunku na stanowiskach synantropijnych wymaga dyskusji i odpowiednich regulacji prawnych.
. Ranunculus arvensis L.
Opracowanie: T. Wójcik
Nowe stanowisko: ATPOL FF-50, województwo podkarpackie, powiat dębicki, gmina Żyraków, Bobrowa, Dolina Dolnej Wisłoki, 50.07337° N, 21.27464° E (190 m n.p.m.), namulisko na polu uprawnym, leg., det. (Herbarium KRA) T. Wójcik, 21.06.2021 (Rycina 6).
Ranunculus arvensis (jaskier polny) jest rośliną jednoroczną z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), która ma charakterystyczne owoce z haczykowatymi kolcami (Szafer et al., 1986). W Polsce gatunek ma status ustępującego archeofita (Tokarska-Guzik et al., 2012; A. Zając, 1979) z kategorią EN (zagrożony) (Kaźmierczakowa et al., 2016), a w województwie podkarpackim został uznany za krytycznie zagrożony wyginięciem (Oklejewicz et al., 2015). Jaskier polny jest chwastem segetalnym występującym w uprawach zbożowych, na glebach zasobnych w węglan wapnia. Zaniechanie tradycyjnych sposobów gospodarowania doprowadziło do utraty wielu jego stanowisk. W województwie podkarpackim występowanie gatunku zostało potwierdzone jedynie w okolicach Przemyśla i Łuczyc (Oklejewicz et al., 2015). Na nowym stanowisku jaskier polny występował pojedynczo w liczbie 14 osobników na powierzchni około 25 m2. Było to ugorowane pole uprawne ze stagnującą wodą w okresie wiosennym. Warstwa roślin zielnych odznaczała się dużym zwarciem. Dominowały w niej terofity o niskim pokroju, pojawiające się efemerycznie na mokrych i wilgotnych okresowo podłożach lub brzegach zbiorników wodnych. Towarzyszyły im jednoroczne chwasty oraz gatunki szuwarowe. Fitocenozę opisano jako zbiorowisko namułkowe z klasy Isoëto-Nanojuncetea:
Data: 21.06.2021, powierzchnia zdjęcia: 25 m2, pokrycie w warstwie c: 90%, liczba gatunków w zdjęciu: 19. Ch.Cl. Isoëto-Nanojuncetea: Lythrum hyssopifolia 3, Juncus bufonius 2, Plantago intermedia +, Ranunculus sardous +; Ch.Cl. Bidentetea tripartiti: Alopecurus aequalis 1, Rorippa palustris 1, Bidens tripartita +, Polygonum mite +; Ch.Cl. Phragmitetea: Alisma plantago-aquatica 2, Eleocharis palustris 1; Ch.Cl. Stellarietea mediae: Echinochloa crus-galli 1, Euphorbia helioscopia 1, Matricaria perforata 1, Thlaspi arvense 1, Geranium pusillum +, Polygonum aviculare +, Ranunculus arvensis +; Ch.Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Rumex crispus +; Inne: Peplis portula 1.
. Rosa gallica L.
Opracowanie: T. Wójcik
Nowe stanowisko: ATPOL FF-50, województwo podkarpackie, powiat dębicki, gmina Żyraków, Bobrowa, Dolina Dolnej Wisłoki, 50.07353° N, 21.27876° E (185 m n.p.m.), nieużytkowana łąka świeża na stromym brzegu potoku Skodzierska, not. T. Wójcik, 21.06.2021 (Rycina 7).
Rosa gallica (róża francuska) jest niewielkim krzewem osiągającym na ogół 0,5–1 m wysokości, z licznymi podziemnymi rozłogami. Ma duże (7–9 cm średnicy), ciemnoróżowe, wonne kwiaty, umieszczone na dość długich, gęsto ogruczolonych szypułkach (Zieliński, 1987). Zasięg gatunku obejmuje środkową, południową i południowo-wschodnią Europę, a także północną Turcję i zachodnie rejony Kaukazu (Meusel et al., 1965). W Polsce osiąga północną granicę zasięgu, przy czym jej występowanie koncentruje się na Nizinie Śląskiej, Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej (A. Zając & Zając, 2001). W ostatnich latach ukazało się kilka prac dokumentujących nowe stanowiska róży francuskiej w południowej części kraju, m.in. z Wyżyny Małopolskiej (Łazarski, 2016; Piwowarczyk, 2006; Towpasz & Cwener, 2002), Kotliny Sandomierskiej i doliny Sanu (Klichowska, 2013; Nobis et al., 2015) oraz doliny Odry w rejonie Wrocławia (Wójcik et al., 2014). W Polsce róża francuska jest objęta ścisłą ochroną gatunkową (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014), uznana za gatunek rzadki o statusie VU (gatunek narażony) (Kaźmierczakowa et al., 2016; Zieliński, 2014). Również w województwie podkarpackim została zaliczona do gatunków narażonych na wyginięcie (VU) (Oklejewicz et al., 2015). Rośnie w zbiorowiskach roślinnych o charakterze termofilnym. Matuszkiewicz (2008) zalicza ją do gatunków wyróżniających podzespół świetlistej dąbrowy Potentillo albae-Quercetum rosetosum gallicae, natomiast Valachovič (2004) i Brzeg (2005) wydzielają odrębny zespół okrajkowy Rosetum gallicae w obrębie klasy Trifolio-Geranietea. Na nowym stanowisku róża francuska została odnaleziona na nasłonecznionym i stromym brzegu potoku Skodzierska, blisko jego ujścia do Wisłoki. Zajmowała niewielki płat nieużytkowanej łąki bezpośrednio sąsiadującej z polami uprawnymi. Populacja, licząca około 50 pędów generatywnych, jest zachowana w dobrym stanie. Szczegółowy skład florystyczny zbiorowiska przedstawia zdjęcie fitosocjologiczne:
Data: 21.06.2021, nachylenie: 10°, ekspozycja: S, powierzchnia zdjęcia: 20 m2, pokrycie w warstwie b: 5%, pokrycie w warstwie c: 100%, liczba gatunków w zdjęciu: 34. Ch.Ass. Arrhenatheretum elatioris: Arrhenatherum elatius 4; Ch.All. Arrhenatherion elatioris: Galium mollugo 3; Ch.O. Arrhenatheretalia elatioris: Dactylis glomerata 2; Ch.Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Alopecurus pratensis 1, Vicia cracca 1, Centaurea jacea +, Cerastium holosteoides +, Festuca pratensis +, Lathyrus pratensis +, Phleum pratense +, Poa pratensis +; Ch.Cl. Festuco-Brometea: Hieracium bauhinii +; Ch.Cl. Trifolio-Geranietea: Galium verum 1, Agrimonia eupatoria +, Agrostis capillaris +, Trifolium medium +; Ch.Cl. Artemisietea vulgaris: Artemisia vulgaris +, Cichorium intybus +, Echium vulgare +, Solidago gigantea +; Ch.Cl. Stellarietea mediae: Myosotis arvensis +, Vicia hirsuta +; Ch.Cl. Agropyretea intermedio-repentis: Convolvulus arvensis +, Equisetum arvense +; Rhamno-Prunetea: Prunus spinosa b 1; Inne: Rosa gallica 2, Erigeron annuus +, Euphorbia esula +, Hypericum perforatum +, Padus serotina b +, Potentilla argentea +, Ranunculus polyanthemos +, Senecio jacobaea +, Thymus pulegioides +, Veronica chamaedrys +.
. Sesleria uliginosa Opiz
Opracowanie: G. Łazarski, M. Podgórska
Wykaz nowych stanowisk: 1. ATPOL EE-74, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Kielce, Góry Świętokrzyskie, zachodnia część Kielc (okolice Kampusu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach), 50.88138° N, 20.66472° E (302 m n.p.m.), 3 kępy, murawa kserotermiczna (Sesleria uliginosa towarzyszą m.in. Brachypodium pinnatum, Carex tomentosa, Euphorbia cyparissias, Filipendula vulgaris, Fragaria viridis, Onobrychis viciifolia), not. M. Podgórska, 27.05.2021; 2. ATPOL EE-82, województwo świętokrzyskie, powiat jędrzejowski, gmina Sobków, Płaskowyż Jędrzejowski, Bizoręda, w granicach Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, 50.74342° N, 20.3668° E (258 m n.p.m.) oraz 50.74530° N, 20.35713° E (244 m n.p.m.), populacja bardzo liczna, tworzy luźną darń na powierzchni około 0,3 ha, podtorfione, zmiennowilgotne łąki, w których S. uliginosa jest gatunkiem panującym (towarzyszą jej m.in. Sanguisorba officinalis, Selinum carvifolia, Carex paniceai Galium verum), not. G. Łazarski, 16.04.2017; 3. ATPOL EE-94, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Morawica, Pogórze Szydłowskie, Dębska Wola, 50.716471° N, 20.59212° E (271 m n.p.m.), populacja bardzo liczna, tworzy dość zwartą darń na powierzchni około 0,5 ha, zmiennowilgotna łąka, w której S. uliginosa jest gatunkiem panującym (towarzyszą jej: Carex tomentosa, Sanguisorba officinalis, Molinia caerulea, Serratula tinctoria, Galium boreale, Filipendula vulgaris i Selinum carvifolia), not. G. Łazarski, 29.07.2020.
Sesleria uliginosa (sesleria błotna) jest gatunkiem trawy występującym na niżowych i wyżynnych obszarach Europy Północnej i Centralnej (Hultén & Fries, 1986). Aktualne stanowiska gatunku w Polsce koncentrują się na Wyżynie Małopolskiej (m.in. w Górach Świętokrzyskich, na Pogórzu Szydłowskim, Garbie Pińczowskim i w Dolinie Nidy), znane są również pojedyncze stanowiska z Wyżyny Śląsko-Krakowskiej (Babczyńska-Sendek & Barć, 2009; Głazek, 1984; Łuszczyńska, 1998; Towpasz & Stachurska-Swakoń, 2009, 2011, 2012; A. Zając & Zając, 2001). W Górach Świętokrzyskich, na Pogórzu Szydłowskim i Płaskowyżu Jędrzejowskim (mezoregionach, w których odnaleziono nowe stanowiska) gatunek stwierdzany był głównie w dolinach i na wapiennych wzniesieniach Wzgórz Chęcińskich, a poza nimi także w granicach Kielc (na górze Brusznia oraz w dawnej wsi Zagórze), w okolicach wsi Radomice, Tokarnia, Łukowa i Bełk (Bróż, 1981; Bróż & Durczak, 1978; Bróż & Przemyski, 1988; Głazek, 1984; Kaznowski, 1928; Łazarski & Janicka, 2016; Piwowarski, 2014). Spośród nowych stanowisk stwierdzonych przez autorów szczególnie istotne jest stanowisko w Bizorędzie jako drugie na Płaskowyżu Jędrzejowskim – pierwsze zostało opublikowane przez Piwowarskiego (2014). Sesleria uliginosa występuje w dwóch typach siedlisk skrajnych pod względem warunków wilgotnościowych – z jednej strony są to torfowiska alkaliczne ze związku Caricetalia davallianae i łąki wilgotne z rzędu Molinietalia, z drugiej zaś suche murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea (Towpasz & Stachurska-Swakoń, 2009, 2011, 2012). W Polsce jest objęta ochroną częściową (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). W skali kraju jest uważana za gatunek narażony na wyginięcie (kategoria VU; Kaźmierczakowa et al., 2016), natomiast na Wyżynie Małopolskiej ma status gatunku bliskiego zagrożenia (kategoria NT; Bróż & Przemyski, 2009, lokalnie na Płaskowyżu Proszowickim z kategorią EN, zagrożony wyginięciem – Towpasz et al., 2017). Na odnalezionych stanowiskach potencjalnym zagrożeniem dla gatunku jest zarastanie nieużytkowanych łąk i muraw w następstwie sukcesji wtórnej. Niepokojącym zjawiskiem jest również obniżanie poziomu wód gruntowych, które prowadzi do istotnych zmian warunków na torfowiskach i łąkach zmiennowilgotnych oraz do wyraźnego zubożenia florystycznego tych fitocenoz.
. Succisella inflexa (Kluk) G. Beck
Opracowanie: M. Podgórska, G. Łazarski
Wykaz nowych stanowisk: 1. ATPOL EE-72, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Łopuszno, Wzgórza Łopuszańskie, dolina Wiernej Rzeki, około 1,5 km na NE od wsi Ruda Zajączkowska, 50.88000° N, 20.32833° E (230 m n.p.m.), 25 osobników, not. M. Podgórska & G. Łazarski, 22.08.2018; 2. ATPOL EE-72, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Łopuszno, Wzgórza Łopuszańskie, dolina Wiernej Rzeki, około 1 km na NE od wsi Ruda Zajączkowska, 50.88027° N, 20.32861° E (230 m n.p.m.), 30 osobników, not. M. Podgórska & G. Łazarski, 22.08.2018; 3. ATPOL EE-72, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Łopuszno, Wzgórza Łopuszańskie, dolina Wiernej Rzeki, około 1 km na E od wsi Fanisławiczki, 50.88166° N, 20.32888° E (232 m n.p.m.), 20 osobników, not. M. Podgórska & G. Łazarski, 22.08.2018; 4. ATPOL EE-72, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Piekoszów, na granicy dwóch mezoregionów – Gór Świętokrzyskich i Wzgórz Łopuszańskich, około 1,5 km na NE od wsi Wesoła, w otulinie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, 50.87113° N, 20.32958° E (231 m n.p.m.), około 40 osobników, not. G. Łazarski, 18.08.2017; 5. ATPOL EE-82, województwo świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Chęciny, na granicy dwóch mezoregionów – Gór Świętokrzyskich i Doliny Nidy, na S od wsi Bolmin, dolina Białej Nidy, w granicach Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego oraz obszaru Natura 2000 Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie, 50.78959° N 20.35891° E (212 m n.p.m.), 15 osobników, not. G. Łazarski, 13.09.2018.
Succisella inflexa (czarcikęsik Kluka) jest gatunkiem zagrożonym w Polsce, zamieszczonym na krajowej czerwonej liście (Kaźmierczakowa et al., 2016) jako gatunek bliski zagrożenia (kategoria NT) oraz w Polskiej czerwonej księdze roślin (Czarna & Marciniuk, 2014) jako gatunek narażony (kategoria VU). Na Wyżynie Małopolskiej (Bróż & Przemyski, 2009) jest gatunkiem krytycznie zagrożonym (kategoria CR). Wyspowe stanowiska na Wyżynie Małopolskiej są położone na zachodniej granicy zasięgu gatunku. Czarcikęsik Kluka podlega ochronie ścisłej i wymaga ochrony czynnej (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). Z terenu Wyżyny Małopolskiej znanych i opublikowanych do tej pory było dziewięć stanowisk gatunku (Bróż & Bielecki, 2008; Podgórska & Łazarski, 2014; Sępioł, 2012). Dwa spośród nich (w dolinie Białej Nidy oraz w dolinie Czarnej Nidy) uznano za wymarłe (Bróż & Bielecki, 2008). Wszystkie siedem aktualnie istniejących, publikowanych stanowisk występuje w dolinach dwóch rzek: sześć z nich jest zlokalizowanych wzdłuż biegu Wiernej Rzeki (Łośnej) (Bróż & Bielecki, 2008; Podgórska & Łazarski, 2014), jedno w dolinie Kamiennej (Sępioł, 2012). W trakcie badań prowadzonych w 2018 r. w dolinie Wiernej Rzeki i Białej Nidy odnaleziono pięć nowych stanowisk S. inflexa. Trzy z nich są położone w granicach inwestycji, która była planowana w dolinie Wiernej Rzeki i co do której autorzy wyrazili swój radykalny sprzeciw (Podgórska & Łazarski, 2014), podkreślając ważną przyrodniczą rolę naturalnej doliny. Inwestycja została zablokowana w 2020 r. decyzją GDOŚ (Decyzja Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, 2020). Nowe stanowiska są zlokalizowane w odległości kilkuset metrów od stanowiska gatunku opublikowanego w 2014 r. (uwaga: w publikacji Podgórskiej i Łazarskiego z 2014 r. podano błędną lokalizację GPS stanowiska gatunku, właściwa to: 50.880556° N, 20.328889° E). Na nowych stanowiskach gatunek rośnie w płatach podtorfionych łąk z rzędu Molinietalia z zaznaczającym się udziałem gatunków szuwarowych oraz gatunków torfowisk niskich (Rycina 8). Skład florystyczny tych fitocenoz przedstawia poniższe zdjęcie fitosocjologiczne (stanowisko 3):
Data: 22.08.2018, powierzchnia zdjęcia: 15 m2, liczba gatunków w zdjęciu: 12, pokrycie w warstwie c: 100%: Succisella inflexa 2, Eqiusetum palustre 2, Filipendula ulmaria 2, Comarum palustre 2, Lysimachia vulgaris 2, Lythrum salicaria 2, Juncus effussus 2, Iris pseudacorus 1, Menyanthes trifoliata 1, Caltha palustris +, Mentha aquatica +, Peucedanum palustre +.
. Veronica prostrata L.
Opracowanie: A. Czarna, M. Wyrzykiewicz-Raszewska
Nowe stanowisko: ATPOL BD-09, województwo wielkopolskie, miasto Poznań, Cmentarz Komunalny Miłostowo, 51.53612° N, 16.22129° E, leg. M. Wyrzykiewicz-Raszewska, det. A. Czarna (Herbarium POZNB), 26.05.2020.
Veronica prostrata (przetacznik rozesłany) rośnie na słonecznych wzgórzach i trawiastych zboczach (Szafer et al., 1986). Jest bardzo rzadko rozproszony w całej Polsce. Z województwa wielkopolskiego dotychczas nie podawany (A. Zając & Zając, 2001). Został uwzględniony w Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych z kategorią NT (bliski zagrożenia) (Kaźmierczakowa et al., 2016). Jest również czasami uprawiany w ogrodach przydomowych (Grabowska & Kubala, 2012). Nowe stanowisko jest zlokalizowane na Cmentarzu Komunalnym Miłostowo w Poznaniu, na piaszczystym skraju boru sosnowego przy nieutwardzonej drodze, za którą znajduje się duże pole grobowe. Stanowisko powstało prawdopodobnie wskutek wyrzucenia roślin po likwidacji grobu ziemnego i postawieniu pomnika grobowego. Składa się z siedmiu kęp, które obficie kwitną i wytwarzają torebki, ale nie zawiązują nasion. Warunki, w których obecnie przetacznik rośnie, są zbliżone do naturalnych, w związku z czym rośliny mogą żyć samodzielnie i się rozwijać. Cmentarze mogą być zatem ostojami dla rzadkich i ginących oraz chronionych gatunków rodzimych. Poznańskie stanowisko Veronica prostrata jest cenne z punktu widzenia naukowego, gdyż umożliwia śledzenie reakcji na antropopresję oraz badania nad autekologią tego interesującego gatunku (Rycina 9).
