Artemisia pontica L.

Opracowanie: B. Piwowarski

Nowe stanowisko: ATPOL FF-01, MGRS 34UEB4035500322, województwo świętokrzyskie, powiat sandomierski, gmina Łoniów, ok. 450 m na N od miejscowości Piaseczno, Nizina Nadwiślańska, działka ewidencyjna nr 84/7 (obręb Piaseczno), 50.553490° N, 21.569673° E, zbiorowisko ruderalne, leg., det. B. Piwowarski, 3.10.2020.

Artemisia pontica (bylica pontyjska) jest bardzo rzadkim i krytycznie zagrożonym gatunkiem w Polsce (kategoria CR; Kaźmierczakowa et al., 2016). Została także wpisana do Polskiej czerwonej księgi roślin z kategorią CR (Kaźmierczakowa, 2014). Bylica pontyjska jest gatunkiem irano-turańskim o zasięgu eurosyberyjskim (A. Zając & Zając, 2019). Jej naturalny zasięg obejmuje południową i południowo-wschodnią Europę oraz południową Syberię (Meusel & Jäger, 1992; Tutin et al., 1976). W tym kontekście wydaje się, że polskie stanowiska gatunku mają charakter ekstrazonalny i synantropijny (Kaźmierczakowa, 2014). Z terenu Polski bylica pontyjska notowana była kilkakrotnie, głównie w okolicach Pińczowa i Buska-Zdrój, gdzie występowała na siedliskach kserotermicznych. Niestety do dziś większość z tych stanowisk najprawdopodobniej zanikła. Obecnie znane jest tylko jedno stanowisko gatunku o charakterze naturalnym – na Ostrej Górze k. Pęczelic (Kaźmierczakowa & Perzanowska, 1997). Ponadto A. pontica na kilku stanowiskach synantropijnych notowana była efemerycznie (Kaźmierczakowa, 2014; A. Zając & Zając, 2001).

Nowe stanowisko bylicy pontyjskiej odnalezione w Piasecznie koło Łoniowa ma charakter antropogeniczny. Gatunek występuje na terenie dawnego składowiska odpadów, które od ok. 15 lat znajduje się w trakcie rekultywacji. Blisko 20 kęp A. pontica rośnie na skraju starej zarastającej drogi utwardzonej płytami betonowymi oraz traworośli trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigejos i kostrzewy trzcinowej Festuca arundinacea. Powierzchnia płatu z omawianym gatunkiem wynosi ok. 1 m². Źródło zawleczenia gatunku na to stanowisko jest trudne do określenia. Bylica pontyjska bywała dawniej uprawiana, a ostatnio pojawia się także w sprzedaży jako roślina ozdobna (Kaźmierczakowa, 2014). Biorąc pod uwagę charakter terenu, na którym odnaleziono stanowisko gatunku, należy przypuszczać, że jego propagule zostały tu przywleczone wraz ziemią ogrodową.

Carex pulicaris L.

Opracowanie: A. Koczur

Nowe stanowisko: ATPOL DG-3992, województwo małopolskie, powiat nowotarski, gmina Czarny Dunajec, Pogórze Gubałowskie, 49.39845° N, 19.86225° E, Ciche Dolne, wysokość 679 m n.p.m., leg., det. A. Koczur, 12.07.2012. Informację o istnieniu tego stanowiska podano w Polskiej czerwonej księdze roślin (Bartoszek et al., 2014). Niniejsza notatka uzupełnia te dane.

Carex pulicaris (turzyca pchla) jest w Polsce gatunkiem rzadkim i zagrożonym (kategoria EN; Kaźmierczakowa et al., 2016) i podlega ochronie ścisłej (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014). Obecnie rośnie na około trzydziestu stanowiskach, z czego osiem znajduje się w Karpatach (Bartoszek et al., 2008, 2014), gdzie również uznawana jest za gatunek zagrożony – EN (Bartoszek et al., 2008). Carex pulicaris rośnie głównie na torfowiskach niskich i przejściowych oraz na torfiastych łąkach; na torfie lub murszu (Bartoszek et al., 2008, 2014). Jest gatunkiem charakterystycznym dla rzędu Caricetalia davallianae (Matuszkiewicz, 2008). W 2012 roku natrafiono na turzycę pchlą w miejscowości Ciche Dolne na Pogórzu Gubałowskim. Gatunek ten rośnie na młace o powierzchni około 10 arów, znajdującej się w sąsiedztwie Wojcieszackiego Potoku. W przeszłości młaka prawdopodobnie była znacznie większa. Obecnie niewielką młakę kozłkowo-turzycową Valeriano-Caricetum flavae otacza pierścień łąki ostrożeniowej Cirsietum rivularis, w której nadal występują pojedyncze, rozproszone gatunki torfowiskowe. Na młace gatunkom charakterystycznym licznie towarzyszą rośliny wilgotnych łąk. Skład gatunkowy płatu roślinnego z nielicznym udziałem C. pulicaris przedstawia poniższe zdjęcie fitosocjologiczne.

Zespół roślinny: Valeriano-Caricetum flavae, numer zdjęcia 18PG, 12.07.2012, ekspozycja N, nachylenie 3°, c – 85%, d – 75%, wysokość runi 140/40 cm, powierzchnia zdjęcia 100 m². ChAss. Valeriano-Caricetum flavae: Carex davalliana 3, Valeriana simplicifolia 2; ChO. Caricetalia davallianae: Calliergonella cuspidata 2, Eriophorum latifolium 1, Carex flava +, Carex pulicaris +, Dactylorhiza incarnata +, Parnassia palustris +, Bryum pseudotriquetrum +, Carex panicea r, Campylium stellatum r; ChCl. Scheuchzerio-Caricetea nigrae: Carex nigra 1, Agrostis canina r; ChAll. Calthion: Caltha laeta 2, Cirsium rivulare 1, Crepis paludosa 1, Polygonum bistorta 1, Juncus conglomeratus r, Geum rivale +, Myosotis palustris r; ChO. Molinietalia: Climacium dendroides 3, Equisetum palustre 2, Galium uliginosum 1, Angelica sylvestris +, Lychnis flos-cuculi +, Lysimachia vulgaris +; ChCl. Molinio-Arrhenatheretea: Lathyrus pratensis +, Poa trivialis +, Ranunculus acris +, Vicia cracca r, Phleum pratense r; inne: Briza media 2, Equisetum fluviatile 2, Plagiomnium sp. 2, Carex rostrata 1, Festuca ovina +, Mentha arvensis +, Potentilla erecta +, Alchemilla acutiloba r, Anthoxanthum odoratum r, Galium palustre r, Luzula campestris r, Prunella vulgaris r.

Cortusa matthioli L.

Opracowanie: P. Górski

Wykaz nowych stanowisk: 1. ATPOL DG-58, Tatry Zachodnie, górna część Doliny Głębowiec, 49.25129° N, 19.79625° E (1182 m n.p.m.), 49.25142° N, 19.79482° E (1211 m n.p.m.), kilka okazów przy potoku, det. P. Górski, 24.06.2019 (bez zbioru zielnikowego); 2. ATPOL DG-58, Tatry Zachodnie, dolna i środkowa część Ciemnego Żlebu (odgałęzienie Doliny Głębowiec); nazewnictwo według Januszewskiego et al. (2005), 49.25059° N, 19.79485° E (1243 m n.p.m.), 49.24981° N, 19.79448° E (1285 m n.p.m.), 49.24936° N, 19.79445° E (1307 m n.p.m.), 49.24897° N, 19.79425° E (1327 m n.p.m.), 49.24862° N, 19.79406° E (1343 m n.p.m.), kilkadziesiąt okazów porastających dno szerokiego żlebu, det. P. Górski, 24.06.2019 (bez zbioru zielnikowego).

Cortusa matthioli (zarzyczka górska) jest gatunkiem występującym w Polsce w Tatrach, Gorcach, na Pilsku i Policy (Piękoś-Mirkowa, 2014). Jest rośliną niezagrożoną według kryteriów IUCN ale rzadką, wymienioną w Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych (Kaźmierczakowa et al., 2016) z kategorią NT (near threatened). Najliczniejsze polskie populacje znajdują się w Tatrach i na Policy (Piękoś-Mirkowa, 2014). Stanowiska tatrzańskie znane są z czterech skupisk, głównie z Dolin Małej Łąki i Białego (Piękoś-Mirkowa & Łobarzewska, 1990). Ostatnie notowanie tej rośliny pochodzi z otoczenia Mnichów Chochołowskich (Hrubasowy Upłaz; Górski, 2000). Warto zauważyć, że błędnie określono w Polskiej czerwonej księdze roślin (Piękoś-Mirkowa, 2014) maksimum tego gatunku w Tatrach jako 1400 m npm. Przypada ono na wysokości 1545 m n.p.m (Górski, 2000). Prezentowane w niniejszym doniesieniu stanowiska C. matthioli znajdują się w systemie Doliny Chochołowskiej, w Dolinie Głębowiec, w pasie wysokościowym 1182–1343 m n.p.m. Szczególnie liczne łany tej rośliny, do kilkudziesięciu sztuk, wypełniają żyzne i wilgotne dno Ciemnego Żlebu.

Epipactis albensis Nováková & Rydlo

Opracowanie: B. Piwowarski, Ł. Maślikowski

Nowe stanowisko: ATPOL EE-54, MGRS 34UDB7820457276, województwo świętokrzyskie, powiat skarżyski, gmina Bliżyn, Płaskowyż Suchedniowski, Wyżyna Małopolska, Obszar Natura 2000 „Lasy Suchedniowskie” PLH260010, w okolicy rezerwatu przyrody „Świnia Góra” (ok. 1 km na płn.-zach.), oddz. 95h, Nadleśnictwo Suchedniów, 51.065439° N, 20.687649° E, wys. 354 m n.p.m., żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum, leg., det. Ł. Maślikowski, ver. B. Piwowarski, 08.2017.

Epipactis albensis (kruszczyk połabski) jest rzadkim i zagrożonym gatunkiem na całym świecie, zarówno na europejskiej, jak i światowej czerwonej liście IUCN i posiada kategorię LC. W polskiej czerwonej liście ma kategorię zagrożenia DD (Kaźmierczakowa et al., 2016). Z kolei w Polskiej czerwonej księdze roślin uzyskał kategorię VU (Bernacki, 2014). Kruszczyk połabski należy do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występowanie gatunku ograniczone jest do Europy Środkowej, gdzie największą liczbę jego stanowisk odnotowano dotychczas w Czechach i na Morawach (Procházka et al., 1999; Rydlo, 1989). Na terenie Polski kruszczyk połabski został odkryty stosunkowo niedawno, w 1988 r. w Dolinie Środkowej Wisły między Puławami a Dęblinem (Rydlo, 1989). Od tego poznawane są kolejne stanowiska (Bernacki, 2000, 2000, 2014), koncentrujące się głównie w południowo-zachodnich rejonach kraju i wykazujące pewne przywiązanie do dolin rzecznych (A. Zając & Zając, 2019). Najwięcej jego stanowisk zlokalizowanych jest w dorzeczu Odry na Śląsku oraz w rejonach Bramy Morawskiej, na Opolszczyźnie i na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Pojedyncze stanowiska odnotowano w Dolinie Środkowej Prypeci, na Roztoczu i we wschodniej części Kotliny Sandomierskiej (Bernacki, 2014; A. Zając & Zając, 2019). Z obszaru Wyżyny Małopolskiej E. albensis nie był dotychczas podawany. Jego nowe stanowisko znajduje się w dużym kompleksie leśnym Puszczy Świętokrzyskiej w żyznej buczynie karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum. Populacja gatunku na opisywanym stanowisku liczy 13 osobników (wszystkie kwitnące). Przekazana miejscowemu Nadleśnictwu Suchedniów informacja o stanowisku E. albensis pozwoliła na wyłączenie z gospodarowania leśnego wydzielenia, w którym rośnie kruszczyk połabski.

Festuca drymeia Mert. & W. D. J. Koch

Opracowanie: A. Czarna, K. M. Michalak

Wszystkie nowe stanowiska pochodzą z Nadleśnictwa Milicz, województwo dolnośląskie, powiat milicki; 1. ATPOL CE-00 (51.28228° N, 17.16039° E, oddz. 125g, leg., det. A. Czarna, 21.08.2014; 51.27962° N, 17.15837° E, oddz. 129, leg., det. A. Czarna, 20.08.2014, Czarna & Michalak, 2019; 51.26939° N, 17.19704° E, oddz. 129j, leg., det. A. Czarna, 21.08.2014; 51.27865° N, 17.15740° E, oddz. 138g, leg., det. A. Czarna, 21.08.2014; 51.27752° N, 17.15150° E, oddz. 139d, leg., det. A. Czarna, 22.08.2014; 51.26354° N, 17.19399° E, oddz. 151b, leg., det. A. Czarna, 22.08.2014; 51.27508° N, 17.14594° E, oddz. 153d, leg., det. A. Czarna, 23.08.2014; 51.26914° N, 17.15790° E, oddz. 165a, leg., det. A. Czarna, 23.08.2014; 51.27072° N, 17.15984° E, oddz. 191a, leg., det. A. Czarna, 23.08.2014; 51.26189° N, 17.14022° E, oddz. 209a, leg., det. A. Czarna, 23.08.2014); 2. ATPOL CE-01 (51.27278° N, 17.16916° E, oddz. 127j, leg., det. A. Czarna, 21.08.2014; 51.26647° N, 17.19795° E, oddz. 128d, leg., det. A. Czarna, 22.08.2014; 51.26944° N, 17.19838° E, oddz. 135b, leg., det. A. Czarna, 21.08.2014; 51.26946° N, 17.17168° E, oddz. 144c, leg., det. A. Czarna, 22.08.2014; 51.27112° N, 17.16862° E, oddz. 145d, leg., det. A. Czarna, 22.08.2014; 51.26422° N, 17.19908° E, oddz. 162c, leg., det. A. Czarna, 21.08.2014); 3. ATPOL CE-10 (51.26420° N, 17.15620° E, oddz. 205h, leg., det. A. Czarna, 22.08.2014; 51.26205° N, 17.13687° E, oddz. 226a, leg., det. A. Czarna, 23.08.2014).

Festuca drymeia (kostrzewa górska) jest gatunkiem występującym dość często w piętrze pogórza i piętra regla dolnego w Bieszczadach oraz na obszarze Beskidów Wschodnich należących do Karpat Wschodnich (por. A. Zając & Zając, 2001). Na obszarach niżowych kostrzewa górska pierwszy raz stwierdzona została w rezerwacie „Wzgórze Joanny” w oddziale 129 na terenie Nadleśnictwa Milicz (Czarna & Michalak, 2019). Kolejne prace terenowe dowiodły, że gatunek ten rośnie we wszystkich wydzieleniach w kwaśnych buczynach niżowych Luzulo pilosae-Fagetum. Festuca drymeia najsilniej zawiązuje wiechy w buczynach najbardziej prześwietlonych, tu też osiąga najwyższy wzrost i zajmuje największą powierzchnię.

Plantago coronopus L.

Opracowanie: P. Górski

Nowe stanowisko: ATPOL CD-01, województwo wielkopolskie, powiat wrzesiński, droga krajowa 92, przy skręcie do Starczanowa, 52.37057° N, 17.38104° E, leg., det. P. Górski, 17.06.2020; przy tej samej drodze w miejscowości Brzeźno, 52.37617° N, 17.33944° E (obserwacja P. Górski).

Plantago coronopus (babka pierzasta) jest rośliną krytycznie zagrożoną w Polsce (kategoria CR; Kaźmierczakowa et al., 2016). Obecnie istnieje tylko jedno naturalne stanowisko tej rośliny na Kępie Karsiborskiej (Sotek, 2014). Gatunek podawany był także z siedlisk antropogenicznych już na początku XX wieku w Gdańsku oraz po 2000 roku w Poznaniu i ponownie w Gdańsku (por. Sotek, 2014). Ostatnie notowanie pochodzi ze Śląska Opolskiego (Nowak & Nowak, 2018). Wydaje się, że obecnie babka pierzasta jest pospolitym halofitem rozprzestrzeniającym się wzdłuż dróg. Roślinę tę obserwowałem w wielu miejscach, w dużych ilościach, na odcinku drogi krajowej 92 pomiędzy Poznaniem a Wrześnią, także na autostradzie A2 (na obwodnicy Poznania) i w kilku miejscach w Poznaniu (na trasie do Lubonia).

Plantago maritima L.

Opracowanie: P. Górski

Nowe stanowisko: ATPOL DF-40, województwo śląskie, powiat gliwicki, autostrada A4, ok. 1 km na wschód od punktu poboru opłat Żernica, 50.2589361° N, 18.6880917° E, zieleń pomiędzy pasami drogowymi, det. P. Górski, 25.07.2020.

Plantago maritima (babka nadmorska) jest rośliną zagrożoną w Polsce (kategoria VU; Kaźmierczakowa et al., 2016). Naturalne jej stanowiska w kraju zlokalizowane są na wybrzeżu Morza Bałtyckiego (Piotrowska, 2001). W głębi lądu znane są jak dotąd cztery antropogeniczne stanowiska tej rośliny, a ostatnie obserwowane było w 2013 roku w województwie lubuskim (por. Czarna, 2020). Na opisywanym stanowisku P. maritima występowała masowo. Wydaje się, że podobnie jak halofilna P. coronopus, także i ta babka jest dużo częstsza wzdłuż dróg niż wynika to z danych literaturowych.

Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz

Opracowanie: P. Górski

Nowe stanowisko: ATPOL DG-59, MGRS 34UDV2156, Tatry Zachodnie, Wielki Bacuch, górna część doliny Strążyskiej, powyżej wodospadu Siklawica, 49.25853° N, 19.92767° E, wys. 1236 m n.p.m., prześwietlenie w borze świerkowym, det. P. Górski, 25.06.2019.

Sorbus chamaemespilus (jarząb nieszpułkowy) jest rośliną zagrożoną w Polsce (kategoria VU; Kaźmierczakowa et al., 2016). W Polsce występuje tylko w Tatrach i ma blisko 20 notowań (Baryła & Piękoś-Mirkowa, 2014). Na opisywanym stanowisku rósł jeden niski, owocujący krzew w runie prześwietlonej świerczyny nawapiennej. W rejonie doliny Strążyskiej S. chamaemespilus podawany był już wcześniej z Końskiego Żlebu i Jatek (por. Baryła & Piękoś-Mirkowa, 2014).

Thelypteris palustris Schott

Opracowanie: A. Koczur

Nowe stanowisko: ATPOL DF-69, południowa Polska, województwo małopolskie, miasto Kraków, Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy, PLH 120065 Dębnicko-Tyniecki obszar łąkowy, 50.03062° N, 19.87098° E, Kostrze, wysokość 208 m n.p.m., leg., det. A. Koczur, 7.07.2017.

Thelypteris palustris (zachylnik błotny) na obszarze Polski jest gatunkiem spotykanym dość często na niżu, rzadziej w górach. Rośnie w miejscach podmokłych, głównie na torfowiskach i w olszynach (Szafer et al., 1953). Z terenów leżących obecnie w granicach miasta Krakowa gatunek ten podawany był w XIX wieku, z Tyńca (Raciborski, 1884); później stanowisko to zanikło (M. Zając et al., 2006). Również inne pochodzące z tego okresu informacje o stanowiskach znajdujących się w pobliżu miasta, między innymi w Samborku, Podłężu (Raciborski, 1884) i Niepołomicach (Berdau, 1859), po 1944 roku nie zostały potwierdzone (M. Zając et al., 2006). Obecnie najbliższe Krakowa stanowiska T. palustris znajdują się w Puszczy Niepołomickiej (Dubiel, 2003). W 2017 roku natrafiono na T. palustris w Krakowie, na południe od ulicy Tynieckiej, u podnóża Górki Pychowickiej, na terenie kompleksu łąk w Kostrzu. Gatunek ten rośnie w rozległym szuwarze trzcinowym, który rozwinął się w obrębie dawnego kompleksu łąk trzęślicowych po zaprzestaniu ich użytkowania. Niewielkie zgrupowanie T. palustris znaleziono w obrębie silnie zwartego łanu trzciny, której towarzyszyły rośliny ruderalne (głównie Urtica dioica, Galium aparine, Solidago gigantea) oraz bardzo nielicznie występujące gatunki łąk trzęślicowych (Sanguisorba officinalis, Serratula tinctoria, Gladiolus imbricatus). Łąki w Kostrzu pomimo znaczącej degradacji nadal stanowią cenny obiekt przyrodniczy. Nie jest to pierwszy przypadek pojawienia się gatunku uznanego za dawno wymarły na terenie Krakowa. W 2006 roku, na młace oddalonej zaledwie o kilkadziesiąt metrów od stanowiska T. palustris, zaobserwowano 25 osobników Liparis loeselii (Pisarczyk, 2006). Wcześniejsze informacje o występowaniu dwóch stanowisk tego gatunku w Krakowie pochodzą z XIX wieku (Berdau, 1859). Wiadomo też, że przynajmniej jedno z nich w krótkim czasie zanikło (Raciborski, 1884).

Wolffia arrhiza (L.) Horkel ex Wimm.

Opracowanie: B. Piwowarski

Wszystkie nowe stanowiska pochodzą z obszaru Kozienickiego Parku Krajobrazowym i Obszaru Natura 2000 „Puszcza Kozienicka” PLH140035 (Nadleśnictwo Kozienice, województwo mazowieckie, powiat radomski, gmina Pionki); 1. ATPOL EE-09, MGRS 34UEC2597105561, ok. 730 m na północ od leśniczówki Karpówka, oddz. 91h, zbiornik na rzece Ostrownicy, 51.500593° N, 20.374151° E, wys. 152 m n.p.m.; leg., det. B. Piwowarski, 07.2017; 2. ATPOL EE-09, MGRS 34UEC2726008176, ok. 1,7 km na zach. od Przejazdu, oddz. 74a, zbiornik na rzece Żała (Diabelski Most), 51.524038° N, 20.392934° E, wys. 141 m n.p.m.; leg., det. B. Piwowarski, 07.2017; 3. ATPOL FE-00, MGRS 34UEC3420706365, zachodnia część rezerwatu „Brzeźniczka”, oddz. 120d, zbiornik na rzece Brzeźniczka, 51.507384° N, 20.492882° E, wys. 141 m n.p.m.; leg., det. B. Piwowarski, 07.2017.

Wolffia arrhiza (wolfia bezkorzeniowa) to najmniejsza występująca w Europie roślina kwiatowa, która dotychczas zaliczana była do rodziny rzęsowatych (Lemnaceae), jednak obecnie, zgodnie z systemem APG IV, włącza się ją do rodziny obrazkowatych (Araceae). Wolfia bezkorzeniowa zaliczana jest do elementu kosmopolitycznego (M. Zając & Zając, 2009). Występując głównie w tropikalnych i subtropikalnych regionach Azji i Afryki, spotykana jest na całej kuli ziemskiej. Ocieplanie się klimatu sprzyja występowaniu tego gatunku w Europie (Czerpak & Piotrowska, 2005), także w Polsce, gdzie został odkryty po raz pierwszy w połowie XX wieku (Celiński, 1954). Krajowe stanowiska koncentrują się w środkowej części niżu (A. Zając & Zając, 2001), gdzie gatunek zajmuje zwykle małe, dobrze nasłonecznione zbiorniki eutroficzne (stawy, sadzawki, starorzecza, rozlewiska itp.). Wciąż jednak jest to rzadko spotykany gatunek rośliny. Przez długi czas wolfia bezkorzeniowa nie była notowana z Wyżyny Małopolskiej i południowej części Mazowsza. Ostatnio jednak odkryto 4 nowe stanowiska we wschodniej części Przedgórza Iłżeckiego (Piwowarczyk, 2010) oraz 2 z Niecki Nidziańskiej (Przemyski & Woźniak, 2012), m. in. ze starorzeczy Nidy w okolicach Motkowic (Piwowarski, 2008). Z obszaru miedzy rzekami Wisłą, Pilicą i Kamienną dotychczas W. arrhiza nie była podawana. Nowe stanowiska w Kozienickim Parku Krajobrazowym (Równina Kozienicka) mają bardzo podobne do siebie warunki środowiskowe. Wolfia występuje tam w śródleśnych zbiornikach retencyjnych antropogenicznego pochodzenia, silnie porośniętych zbiorowiskami roślin pleustonowych, razem z Lemna minor, L. trisulca i Spirodela polyrhiza.