LIX Zjazd PTB

Najważniejsze fakty i liczby

Zjazd obył się w trzech różnych lokalizacjach (SGGW, UW, PAN OB-CZRB w Powsinie) i obejmował część sprawozdawczo-wyborczą, w tym 67. Walne Zgromadzenie Delegatów, które miało miejsce 27 czerwca 2022 r. w SGGW wraz z odsłonięciem pamiątkowego głazu w PAN OB-CZRB w Powsinie (opisane szczegółowo we wcześniejszych rozdziałach), część jubileuszową – 28 czerwca w UW oraz część wykładowo-referatową, która odbywała się od 29 czerwca do 1 lipca w SGGW. Zamykało go osiem sesji terenowych, które w większości miały miejsce 2 i 3 lipca w obiektach przyrodniczych i przyrodniczo-kulturowych Warszawy (4 sesje) oraz Mazowsza i Podlasia (4 sesje). Ogólnopolski wymiar zjazdu wyraził się znaczącą, choć nie największą w historii PTB, liczbą uczestników (416 osób) reprezentujących 57 instytucji krajowych i trzy zagraniczne. Niewątpliwie wyróżnił się natomiast różnorodnością form przekazu. Na zaproszenie wygłoszono 9 wykładów plenarnych, a obrady prowadzone w Sekcjach PTB otwierało 12 wykładów wprowadzających. Ponadto, w 14 sesjach tematycznych Sekcji PTB wygłoszono 154 referaty, a w 13 sesjach plakatowych wyeksponowano 148 plakatów. Odbyło się też 8 sesji terenowych (warsztatów), w których udział wzięło ponad 150 uczestników. Uczestnictwo w zjeździe mogło być bierne lub czynne, zdalne lub stacjonarne, odpłatne lub bezpłatne. Obrady plenarne oraz wykłady wprowadzające w sesjach sekcji, podobnie jak dwa z trzech wykładów jubileuszowych oraz wybrane sesje terenowe były nagrywane i transmitowane na żywo online oraz udostępnione do późniejszego odtworzenia na platformie YouTube (na kanałach SGGW Science i UW). Transmisje i relacje filmowe oraz bogata dokumentacja fotograficzna powstały dzięki współpracy z ekipami realizatorów z SGGW TV i UW. Zjazd objął także wydarzenia towarzyszące takie jak dwie wystawy stałe i pokaz online, stoisko Poczty Polskiej z kartami jubileuszowymi i stemplem pierwszego dnia obiegu, wolny wstęp do ogrodów botanicznych i spotkanie towarzyskie pt. Botanicy pod gwiazdami. Podczas otwarcia zjazdu 23 osoby i dwie instytucje otrzymały przyznawane co trzy lata wyróżnienia i nagrody PTB.

Publikacyjnym dorobkiem naukowej części zjazdu jest dwujęzyczna, polsko-angielska książka streszczeń wystąpień referatowych i plakatowych (Rycina 12a) wydana w formie elektronicznej pod redakcją dr. hab. inż. A. Szczepkowskiego, dr hab. M. Sułkowskiej, prof. IBL i dr inż. K. Marciszewskiej (Szczepkowski et al., 2022). Również w wersji elektronicznej wydany został pod redakcją dr inż. K. Marciszewskiej i dr hab. inż. E. Muszyńskiej szczegółowy program (Rycina 12b) obejmujący wszystkie wydarzenia jubileuszowe i naukowe LIX Zjazdu (Marciszewska & Muszyńska-Sadłowska, 2022). Organizatorzy Zjazdu zaproponowali szczególną formułę dla sesji terenowych i monografii terenowej, wynikającą z jubileuszowego charakteru tego przedsięwzięcia. Odmiennie od poprzednich zjazdów, monografia objęła obiekty rozsiane po całej Polsce, a ich liczba wynosząca 100 dalece wykraczała poza trasy ośmiu zrealizowanych podczas zjazdu sesji terenowych. W powstanie tego wyjątkowego dzieła, zatytułowanego Śladami Mistrzów. Miejsca fascynacji prekursorów polskiej geobotaniki (Obidziński, 2023, Rycina 12c, szczegółowy opis w rozdziale 5.4) zaangażowało się 133 autorów reprezentujących 34 ośrodki badawcze i 10 innego rodzaju placówek. Zamysłem redaktora dr. Artura Obidzińskiego było odnalezienie i opisanie obiektów przyrodniczych, których cenność botanicy działający na terenie Polski dostrzegli najdawniej.

Rycina 12

Publikacje wydane w ramach LIX Zjazdu Polskiego Towarzystw Botanicznego: (a) książka streszczeń wystąpień referatowych i plakatowych w j. polskim i angielskim, (b) program Zjazdu, (c) jubileuszowa monografia pt. Śladami Mistrzów. Miejsca fascynacji prekursorów polskiej geobotaniki pod redakcją A. Obidzińskiego.

Zjazd i jubileusz objęte były wspólnym patronatem honorowym, którego skład został podany w rozdziale 3. niniejszej relacji. Komitet honorowy Zjazdu stanowili: Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik, przewodnicząca Rady M. St. Warszawy Ewa Malinowska-Grupińska, Dyrektor Generalny Lasów Państwowych Józef Kubica, Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska Andrzej Szweda-Lewandowski, prezes Polskiej Akademii Umiejętności prof. dr hab. Jan Ostrowski, przewodnicząca Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN prof. dr hab. Iwona Hofman, przewodniczący Komitetu Biologii Organizmalnej PAN prof. dr hab. Bogdan Jackowiak, dyrektor Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN prof. dr hab. Lucyna Śliwa, dyrektor Ogrodu Botanicznego PAN – CZRB w Powsinie prof. dr hab. Arkadiusz Nowak, dziekan Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr hab. Krzysztof Spalik, dyrektor Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr hab. Marcin Zych, dyrektor Instytutu Biologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie prof. dr hab. Agnieszka Gniazdowska-Piekarska, dyrektor Instytutu Nauk Leśnych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie dr hab. Roman Wójcik, prof. SGGW, dyrektor Instytutu Nauk Ogrodniczych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie dr hab. Dariusz Wrona, prof. SGGW. Komitet naukowy składał się z siedmioosobowego prezydium i 18 członków. Prezydium stanowili: prof. dr hab. Anna Mikuła – przewodnicząca (PAN Ogród Botaniczny – CZRB w Powsinie), prof. dr hab. Agnieszka Gniazdowska-Piekarska (SGGW w Warszawie), prof. dr hab. Agnieszka Mostowska (UW), prof. dr hab. Arkadiusz Nowak (PAN Ogród Botaniczny – CZRB w Powsinie), prof. dr hab. Elżbieta Romanowska (UW), prof. dr hab. Adam Rostański (Uniwersytet Śląski w Katowicach), prof. dr hab. Jan Rybczyński (PAN Ogród Botaniczny – CZRB w Powsinie). Członkami byli: dr hab. Monika Badura, prof. UG (Uniwersytet Gdański), dr hab. inż. Władysław Danielewicz, prof. UPP (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu), dr hab. Barbara Fojcik (Uniwersytet Śląski w Katowicach), dr Łukasz Grewling (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), dr Renata Kurtyka, prof. UŚ (Uniwersytet Śląski w Katowicach), prof. dr hab. Piotr Köhler (Uniwersytet Jagielloński), dr hab. Beata Krzewicka (Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN), dr Maria Lankosz-Mróz (Uniwersytet Jagielloński), dr inż. Katarzyna Marciszewska (SGGW w Warszawie), dr Artur Obidziński (SGGW w Warszawie), prof. dr hab. Bożena Pawłowska (Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie), prof. dr hab. Agnieszka Popiela (Uniwersytet Szczeciński), dr hab. Małgorzata Stasińska, prof. US (Uniwersytet Szczeciński), dr hab. Małgorzata Sułkowska, prof. IBL (Instytut Badawczy Leśnictwa), dr hab. inż. Andrzej Szczepkowski (SGGW w Warszawie), dr Ewa Szczęśniak (Uniwersytet Wrocławski), dr hab. Mirela Tulik, prof. SGGW (SGGW w Warszawie), dr hab. Gabriela Woźniak, prof. UŚ (Uniwersytet Śląski w Katowicach).

Współorganizatorami Zjazdu były trzy placówki naukowo-dydaktyczne i naukowe: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (Instytut Nauk Leśnych, Samodzielny Zakład Botaniki Leśnej; Instytut Biologii, Katedra Botaniki, Katedra Biochemii i Mikrobiologii; Instytut Nauk Ogrodniczych, Katedra Ochrony Środowiska i Dendrologii), Uniwersytet Warszawski (Wydział Biologii; Ogród Botaniczny UW) oraz PAN Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie. Ponadto w organizację Zjazdu zaangażowało się sześciu wystawców oraz 13 sponsorów i darczyńców. Sesje terenowe współorganizowali botanicy reprezentujący osiem jednostek: Instytut Badawczy Leśnictwa, Kampinoski Park Narodowy, Muzeum Łazienki Królewskie, PAN Ogród Botaniczny-CZRB w Powsinie, PGW Wody Polskie, Politechnika Białostocka, SGGW w Warszawie i Uniwersytet Warszawski. Znaczącego wsparcia organizacyjnego udzielili: Kampinoski Park Narodowy i Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP), w tym Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych (RDLP) w Białymstoku, Olsztynie i Warszawie oraz Nadleśnictwa: Łomża, Łuków, Myszyniec, Nowogród, Siedlce i Supraśl.

Komitet organizacyjny Zjazdu liczył 11 osób i tworzyli go: dr inż. Katarzyna Marciszewska – przewodnicząca, dr hab. inż. Ewa Muszyńska – sekretarz, dr hab. Mateusz Labudda – skarbnik, dr Artur Obidziński – koordynator sesji terenowych, dr Justyna Fidler, dr Marta Gietler, dr hab. Agata Jędrzejuk, mgr Adam Kapler, dr Anna Rybarczyk-Płońska, dr inż. Mirosław Sobczak i dr hab. inż. Marzena Sujkowska-Rybkowska. Ponadto w organizację sesji terenowych zaangażowanych było 21 osób: dr hab. Jacek Borowski, prof. SGGW, prof. dr hab. Dorota Dobrowolska, dr inż. Beata Fortuna, dr hab. Halina Galera, dr Agnieszka Gutkowska, mgr Adam Kapler, mgr Anna Kębłowska, dr Łukasz Kozub, mgr Magdalena Lewna, dr inż. Katarzyna Marciszewska, dr Artur Obidziński, dr inż. Anna Otręba, dr Paweł Pawlikowski, mgr inż. Jolanta Podlasiak, dr inż. Tatiana Swoczyna, dr hab. Andrzej Szczepkowski, dr inż. Dan Wołkowycki, dr hab. Barbara Sudnik-Wójcikowska, prof. UW, dr hab. Marta Wrzosek, prof. UW i dr Piotr Zaniewski.

Poza pandemią COVID-19 oraz inwazją Rosji na Ukrainę (która z powodu kryzysu migracyjnego na granicy z Białorusią spowodowała wycofanie z oferty sesji terenowych trzydniowego wyjazdu do Puszczy Białowieskiej) organizację Zjazdu utrudniła fala tropikalnych upałów z temperaturą przekraczającą 35°C. Suma tych zewnętrznych uwarunkowań sprawiła, że wielu członków Towarzystwa, zwłaszcza seniorów, nie zdecydowało się na osobiste uczestnictwo w Zjedzie mimo oficjalnych zaproszeń na piśmie i tak wyjątkowego i niepowtarzalnego jubileuszowego charakteru.

Chronologia i przebieg

Otwarcie części naukowej LIX Zjazdu odbyło się 29 czerwca w Auli Kryształowej SGGW w Warszawie (Rycina 13a–b). Zaszczyt ten oraz prowadzenie sesji otwierającej przypadł przewodniczącej komitetu organizacyjnego i Oddziału Warszawskiego PTB dr inż. Katarzynie Marciszewskiej (Rycina 14a), po której głos zabrał Rektor SGGW prof. dr hab. Michał Zasada (Rycina 14b) – gospodarz uczelni goszczącej uczestników Zjazdu.

Rycina 13

Uroczystość otwarcia i sesje plenarne LIX Zjazdu w Auli Kryształowej SGGW w Warszawie: (a) wejście do Auli i plakat informacyjny Zjazdu, (b) uczestnicy sesji otwierającej i plenarnych we wnętrzu Auli Kryształowej.

Niezwykłym elementem tego otwarcia była ich wspólna recytacja wiersza Wisławy Szymborskiej pt. Milczenie roślin, stanowiąca poetycko wyrażoną refleksję i przesłanie, których uczestnicy Zjazdu wysłuchali z wyraźnym wzruszeniem.

Milczenie roślin

Jednostronna znajomość między mną a wami

rozwija się nie najgorzej.

Wiem co listek, co płatek, kłos, szyszka, łodyga,

i co się z wami dzieje w kwietniu, a co w grudniu.

Chociaż moja ciekawość jest bez wzajemności,

nad niektórymi schylam się specjalnie,

a ku niektórym z was zadzieram głowę.

Macie u mnie imiona:

klon, łopian, przylaszczka,

wrzos, jałowiec, jemioła, niezapominajka,

a ja u was żadnego.

Podróż nasza jest wspólna.

W czasie wspólnych podróży rozmawia się przecież,

wymienia się uwagi choćby o pogodzie,

albo o stacjach mijanych w rozpędzie.

Nie brakłoby tematów, bo łączy nas wiele.

Ta sama gwiazda trzyma nas w zasięgu.

Rzucamy cienie na tych samych prawach.

Próbujemy coś wiedzieć, każde na swój sposób,

a to, czego nie wiemy, to też podobieństwo.

Objaśnię jak potrafię, tylko zapytajcie:

co to takiego oglądać oczami,

po co serce mi bije

i czemu moje ciało nie zakorzenione.

Ale jak odpowiadać na niestawiane pytania,

jeśli w dodatku jest się kimś

tak bardzo dla was nikim.

Porośla, zagajniki, łąki i szuwary –

wszystko, co do was mówię, to monolog,

i nie wy go słuchacie.

Rozmowa z wami konieczna jest i niemożliwa.

Pilna w życiu pospiesznym

i odłożona na nigdy.

(W. Szymborska, Poznań 1996)

W dalszej części sesji przemówienie okolicznościowe wygłosił nestor członków PTB prof. dr hab. Tomasz J. Wodzicki (Rycina 14c). Następnie spośród zaproszonych gości głos zabrała dyrektor Instytutu Biologii SGGW prof. dr hab. Agnieszka Gniazdowska-Piekarska (Rycina 14d), a po niej zastępca dyrektora Kampinoskiego Parku Narodowego Małgorzata Mickiewicz (Rycina 14e). Po sprawozdaniu z obrad 67. Walnego Zgromadzenia Delegatów, które przedstawił przewodniczący obrad Zgromadzenia prof. dr hab. Krzysztof Spalik, miały miejsce podziękowania dla ustępującego Zarządu Głównego oraz wystąpienie wybranej na kolejną kadencję prezes PTB prof. dr hab. Anny Mikuły (Rycina 14f). Na pamiątkę minionej kadencji lat 2019–2022 członkowie ZG otrzymali od pani prezes upominki mające wartość historyczną, tj. fragmenty skały odłupane podczas obróbki kamienia pomnikowego (Rycina 14g). Pani Prezes otrzymała natomiast szklaną statuetkę z wygrawerowanymi dwiema agrafkami symbolizującymi połączenie dwóch stuleci PTB: minionego i rozpoczynającego się (Rycina 14h).

Rycina 14

Uroczystość otwarcia obrad LIX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego w Auli Kryształowej SGGW w Warszawie: (a) powitanie gości i przemówienie dr inż. Katarzyny Marciszewskiej, przewodniczącej komitetu organizacyjnego, (b) JM Rektor SGGW prof. dr hab. Michał Zasada witający uczestników Zjazdu, (c) prof. Tomasz Wodzicki w przemówieniu okolicznościowym dzielący się refleksją na temat kierunku rozwoju Towarzystwa, (d) prof. Agnieszka Gniazdowska-Piekarska, dyrektor Instytutu Biologii SGGW składająca gratulacje na ręce prezes PTB, (e) Małgorzata Mickiewicz – z-ca dyrektora Kampinoskiego Parku odczytująca list z gratulacjami dla Towarzystwa, (f) prof. Krzysztof Spalik, przewodniczący 67. Walnego Zgromadzenia Delegatów przekazujący głos wybranej na drugą kadencję prezes PTB prof. Annie Mikule, (g) prof. Adam Rostański i dr inż. Katarzyna Marciszewska pokazujący fragment kamienia odkuty przy pracach nad pomnikiem – takie upominki otrzymali od prezes PTB członkowie ustępującego Zarządu, (h) prof. Anna Mikuła kończąca swoje przemówienie nawiązaniem do symbolicznego upominku w postaci szklanej statuetki z dwiema agrafkami – spinającymi dwa stulecia PTB: to przeszłe i to, które przed nami.

Uroczystym elementem tej sesji było wręczenie wyróżnień Polskiego Towarzystwa Botanicznego 23 osobom i dwóm instytucjom. Aktu wręczenia dokonywali przewodniczący Kapituł i Komisji wraz z prezes PTB. Laureatami Medalu im. Prof. Władysława Szafera zostało osiem osób (Rycina 15a): (1) prof. dr Stanisław Karpiński (SGGW) – w uznaniu całokształtu dorobku naukowego, (2) prof. dr hab. Elżbieta Romanowska (UW) – w uznaniu całokształtu dorobku naukowego, (3) prof. dr hab. Maria Rudawska (Instytut Dendrologii PAN) – w uznaniu całokształtu dorobku naukowego, (4) prof. dr hab. Renata Piwowarczyk (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach) – w uznaniu całokształtu dorobku naukowego, (5) prof. dr hab. Halina Ekiert (UJ) – za cykl prac opublikowanych w latach 2019–2021, (6) prof. dr hab. Bartosz Jan Płachno (UJ) – za cykl prac opublikowanych w latach 2019–2021, (7) dr Katarzyna Roguz i dr hab. Marcin Zych, prof. UW (UW) – za cykl prac opublikowanych w latach 2019–2021.

Rycina 15

Uroczystość wręczenia wyróżnień Polskiego Towarzystwa Botanicznego: (a) Medalu im. Prof. Władysława Szafera; od lewej przewodniczący kapituły prof. Konrad Wołowski i laureaci w osobach: E. Romanowskiej, S. Karpińskiego, M. Rudawskiej, R. Piwowarczyk, H. Ekiert, B. Płachno, K. Roguz i M. Zycha, (b) Medalu im. Prof. B. Hryniewieckiego; od lewej przewodniczący kapituły prof. Bogdan Zemanek i laureaci: M. Angielczyk, K. Marciszewska, M. Mickiewicz odbierająca wyróżnienie dla Kampinoskiego Parku Narodowego i B. Piwowarski dla Kieleckiego Ogrodu Botanicznego, (c) Medalu im. Prof. Z. Czubińskiego; od lewej sekretarz kapituły dr hab. Zbigniew Celka, prof. UAM i laureaci: M. Kozłowska, W. Mułenko, U. Świderska-Burek, M. Podgórska i B. Waldon-Rudzionek, (d) Nagrody PTB dla Młodego Badacza; od lewej przewodniczący komisji prof. Czesław Hołdyński oraz laureaci: K. Laskoś, I. Sadura, W. Makowski i M. Klimek-Szczykutowicz. Na wszystkich zdjęciach pierwsza z prawej strony stoi prezes PTB prof. A. Mikuła.

Medal im. Prof. Bolesława Hryniewickiego otrzymały trzy osoby i dwie instytucje (Rycina 15b): (1) dr inż. Mirosław Angielczyk (Ogród Botaniczny w Korycinach, Dary Natury) – za stworzenie infrastruktury dydaktycznej i rozwój działalności edukacyjnej prywatnego ogrodu botanicznego w Korycinach, (2) dr inż. Katarzyna Marciszewska (SGGW) – za sprawne organizowanie działalności popularyzatorskiej w skali regionalnej i krajowej, (3) mgr Piotr Otręba (PTB) – za unowocześnianie narzędzi służących upowszechnianiu osiągnięć polskiej botaniki, w tym modernizację działalności wydawniczej polskiego towarzystwa botanicznego i witryny pbsociety.org.pl, (4) Kampinoski Park Narodowy – za bogatą ofertę edukacyjną i różnorodne formy upowszechniania wiedzy przyrodniczej, (5) Kielecki Ogród Botaniczny – za dynamiczny rozwój działalności edukacyjnej w latach 2019–2021, szczególnie trudnych dla popularyzacji wiedzy.

Laureatami medalu im. Prof. Zygmunta Czubińskiego zostało ośmioro badaczy (Rycina 15c): (1) zespół w składzie: prof. dr hab. Wiesław Mułenko (UMCS), dr Kamila Bacigálová (Slovak Academy of Sciences), dr Monika Kozłowska (UMCS), dr Urszula Świderska-Burek (UMCS), dr Agata Wółczańska (UMCS) i dr Maria Alicja Chmiel (UMCS) – za pracę pt. The microfungi of the Tatra Mountains and surrounding areas. An annotated catalogue, wydaną w 2020 r. przez Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk, (2) dr hab. Monika Podgórska (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach) – za pracę pt. The forest flora and vegetation on post-mining mounds in the northern foreland of the Świętokrzyskie Mountains. The vascular plant species as indicators of former iron ore mining areas wydaną w 2019 r. przez Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk, (3) dr hab. Barbara Waldon-Rudzionek, prof. uczelni (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) – za pracę pt. Szata roślinna wybranych fragmentów dolin Noteci i Kanału Bydgoskiego jako efekt zróżnicowania warunków siedliskowych i gospodarki człowieka wydaną w 2019 r. przez Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Nagrodę PTB dla Młodego Badacza otrzymały cztery osoby (Rycina 15d): nagrodę I stopnia – dr Marta Klimek-Szczykutowicz (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), nagrodę II stopnia – mgr inż. Wojciech Makowski (Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie), nagrodę III stopnia przyznano dwóm osobom, które w konkursie zajęły równorzędne miejsce – dr Iwona Sadura (Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN), mgr inż. Kamila Laskoś (Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN).

Uroczystość miała wyjątkowo piękną oprawę między innymi dzięki obecności członków Ludowego Zespołu Artystycznego SGGW im. Zofii Solarzowej Promni w barwnych strojach łowickich oraz muzycznym akcentom-fanfarom i koncertom na zakończenie sesji otwierającej i plenarnej odegranym przez Zespół Sygnalistów Myśliwskich Akteon działający przy Wydziale Leśnym SGGW (Rycina 16a–b). W pamięci uczestników tego dnia zjazdu zostaną także oryginalne dekoracje kwiatowe Auli Kryształowej (m.in. Rycina 14, Rycina 15) specjalnie zaprojektowane i wykonane przez dr hab. Ewę Skutnik, prof. SGGW, wieloletnią kierownik Samodzielnego Zakładu Roślin Ozdobnych i kursów florystycznych w SGGW. Również sale, w których w dwóch kolejnych dniach odbywały się w SGGW obrady Sekcji miały niepowtarzalne kwiatowe dekoracje tej samej autorki.

Rycina 16

Członkowie Ludowego Zespołu Artystycznego SGGW im. Zofii Solarzowej Promni (a) i Zespołu Sygnalistów Myśliwskich Akteon (b) dodawali piękna oprawie wizualnej i muzycznej otwarcia LIX Zjazdu PTTB.

Jako kolejna w tym dniu, odbyła się podzielona na trzy części sesja plenarna, którą poprowadzili profesorowie: Elżbieta Romanowska i Jan Rybczyński, Beata Zagórska-Marek i Adam Rostański oraz Bożena Denisow i Konrad Wołowski. Wykłady w tej sesji wygłosili: dr hab. Marcin Zych, prof. UW (Rycina 17a) – „Bo do tanga trzeba dwojga”, czyli jak skutecznie chronić różnorodność roślin; prof. dr Stanisław Karpiński (Rycina 17b) – Mechanizmy sieciowo i systemowo nabytej aklimatyzacji oraz świetlnej pamięci komórkowej u roślin; dr Marta Klimek-Szczykutowicz (Rycina 17c) – Kultury in vitro Nasturtium officinale jako potencjalne źródło biologicznie aktywnych metabolitów wtórnych i biopierwiastków; prof. dr Przemysław Prusinkiewicz (Rycina 17d) – Filotaksja koszyczków; prof. dr hab. Ewa Kurczyńska (Rycina 17e) – Plazmodesmy – tak małe, a tak ważne; Aleksander Dulebo, prof. UW (Rycina 17f) – Recent developments in atomic force microscopy for life science; prof. dr hab. Jan Holeksa (Rycina 17g) – Wyścig na okręcie Geobotanika. Rzecz o Profesorze Januszu Bogdanie Falińskim i geobotanice; dr hab. Piotr Wężyk, prof. URK (Rycina 17h) – Kartowanie i monitorowanie roślinności z wykorzystaniem technologii geoinformatycznych od 2D do 4D; dr hab. Mirosław Makohonienko, prof. UAM (Rycina 17i) – Amor plantarum – tysiące lat wspólnej drogi człowieka i roślin.

Rycina 17

Prelegenci sesji plenarnych LIX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego: (a) dr hab. Marcin Zych, (b) prof. Stanisław Karpiński, (c) dr Marta Klimek-Szczykutowicz, (d) prof. Przemysław Prusinkiewicz, (e) prof. Ewa Kurczyńska, (f) Aleksander Dulebo, prof. UW, (g) prof. Jan Holeksa, (h) dr hab. Piotr Wężyk, prof. URK, (i) dr hab. Mirosław Makohonienko, prof. UAM.

Kolejne dwa dni zjazdu upłynęły na obradach w 14 sekcjach tematycznych, z których najliczniej reprezentowane były Sekcja Fizjologii Roślin oraz Sekcja Geobotaniki i Ochrony Szaty Roślinnej. Wykłady wprowadzające wygłosili: w Sekcji Briologicznej dr Robert Zubel Sesje terenowe Sekcji Briologicznej PTB – 20 lat spotkań, wspólnych badań i międzypokoleniowej wymiany doświadczeń; w Sekcji Fizjologii i Biochemii Roślin prof. dr hab. Elżbieta Romanowska Struktura, funkcja i regulacja chloroplastowej syntazy ATP, prof. dr hab. Danuta Antosiewicz Rola komórkowo-specyficznych procesów w tolerancji rośliny na metale, prof. dr hab. Iwona Ciereszko Modyfikacje pobierania i wykorzystania Pi przez rośliny w warunkach niedoboru fosforanów w podłożu, prof. dr hab. Grzegorz Jackowski Funkcja antocyjanów w wegetatywnych tkankach roślin – nierozwiązywalna zagadka?; w Sekcji Geobotaniki i Ochrony Szaty Roślinnej prof. dr hab. Zbigniew Mirek Aktualność geobotaniki dzisiaj, dr hab. Tomasz Szymura z zespołem Białe plamy na mapie bogactwa gatunkowego roślin; w Sekcji Kultur Tkankowych Roślin prof. dr hab. Halina Ekiert Produkcja antyoksydantów w kulturach in vitro roślin leczniczych z wykorzystaniem różnych biotechnologicznych strategii, dr hab. Małgorzata Podwyszyńska Ocena fenotypowa autotetraploidów borówki czernicy (Vaccinium myrtillus L.) wytworzonych w celu pokonania postzygotycznej bariery krzyżowalności z borówką wysoką (Vaccinium corymbosum L.); w Sekcji Ogrodów Botanicznych i Arboretów dr Maria Lankosz-Mróz U progu Jubileuszu 50-lecia Sekcji Ogrodów Botanicznych i Arboretów PTB; w Sekcji Plaeobotanicznej prof. dr hab. Małgorzata Latałowa Człowiek i środowisko – spojrzenie na informację botaniczną zawartą w obiektach i warstwach archeologicznych, w pracach Pani Profesor Krystyny Wasylikowej; w Sekcji Struktury i Rozwoju prof. dr hab. Elżbieta Kuta z zespołem Przeszłość dla aktualnych i przyszłych badań z zakresu cytogenetyki, embriologii, kariologii, kultur tkankowych i biosystematyki roślin – wielogłos pokoleń.

W sesjach terenowych wszystkie obiekty i trasy wybrano z myślą przedstawienia miejsc, które najdawniej wzbudziły zainteresowanie botaników i które dzięki długiej historii badań umożliwiają prześledzenie różnorodnych przemian szaty roślinnej i losów jej badaczy oraz rozwoju myśli naukowej. Z 13 sesji udostępnionych do wyboru, pięciu nie uruchomiono. Jedną z nich, przygotowaną przez prof. dr hab. Bogdana Jaroszewicza (Białowieska Stacja Geobotaniczna UW) pt. Dynamika roślinności Puszczy Białowieskiej w holocenie i antropocenie wycofano z oferty z powodu kryzysu emigracyjnego na granicy z Białorusią. Na kolejne cztery zgłosiło się zbyt mało chętnych. Były to: (1) Puszcza Kozienicka jako rubież jodły i buka oraz gościniec Jagiellonów przygotowana przez dr. inż. Romana Zielonego, dr. inż. Michała Orzechowskiego i dr. inż. Jacka Kobę; (2) Jeziora i torfowiska Polesia Zachodniego oraz wąwozy i murawy Małopolskiego Przełomu Wisły przygotowana przez dr. hab. Piotra Sugiera i dr. Roberta Zubla; (3) Osobliwości szaty roślinnej Łysogór, Ponidzia i obszaru chęcińskiego przygotowana przez dr. Cezarego Jastrzębskiego, dr Annę Łubek, dr. Bartosza Piwowarskiego, dr hab. Monikę Podgórską, dr. Alojzego Przemyskiego i dr. Tomasza Hałatkiewicza; (4) Różnorodność krajobrazów roślinnych w regionie kujawsko-pomorskim przygotowana przez dr inż. Ewę Krasicką-Korczyńską i dr. hab. Tomasza Załuskiego z licznymi współpracownikami. Ostatecznie odbyło się osiem sesji terenowych, których trasy przebiegały przez Mazowsze i Podlasie oraz w obrębie samej Warszawy. Dwie sesje półdniowe: Piękne dla oczu – ważne dla natury prowadzona przez mgr inż. Jolantę Podlasiak oraz Drzewa i twórcy Parku SGGW prowadzona przez dr. hab. inż. Jacka Borowskiego prof. SGGW, dr inż. Beatę Fortunę i dr inż. Tatianę Swoczynę (Rycina 18a) odbyły się w czasie trwania obrad Zjazdu tj. 28 i 29 czerwca, trzecia pt. Świat roślin w dekoracjach malarskich Pałacu na Wyspie i Białego Domu w Łazienkach Królewskich prowadzona przez dr hab. Halinę Galerę i mgr Magdalenę Lewną tuż po ich zakończeniu. Dwie ostatnie sesje cieszyły się wielkim zainteresowaniem wypełniając całkowicie limit 30 uczestników. Dużym powodzeniem cieszyły się także sesje 2-dniowe: Wzdłuż Narwi do Puszczy Knyszyńskiej – ginące krajobrazy Mazowsza i Podlasia prowadzona przez dr. inż. Dana Wołkowickiego oraz W borach i na torfowiskach Puszczy Kurpiowskiej prowadzona przez dr. Pawła Pawlikowskiego i dr. Piotra Zaniewskiego. Druga z wymienionych sesji była zdominowana przez osoby pracujące w różnych Oddziałach Biura Urządzania Lasu i, co warto podkreślić, stanowiła rodzaj specjalistycznego szkolenia dla jej uczestników. Bardziej kameralny charakter miały sesje całodniowe tj. Enklawy leśne i bagienne wschodniego Mazowsza i południowego Podlasia (Rycina 18b) prowadzone przez dr hab. Dorotę Dobrowolską prof. IBL, dr. Łukasza Kozuba, mgr. Adama Kaplera i dr inż. Katarzynę Marciszewską, sesja Wśród wydm i bagien pradoliny Wisły w Puszczy Kampinoskiej prowadzona przez dr inż. Annę Otrębę, mgr Annę Kębłowska, dr Agnieszkę Gutkowską i dr. hab. inż. Andrzeja Szczepkowskiego oraz sesja Las Bielański jako refugium dzikiej przyrody na terenie wielkiego miasta prowadzona przez dr hab. Barbarę Sudnik-Wójcikowską prof. UW, dr hab. Martę Wrzosek prof. UW i dr. Artura Obidzińskiego.

Rycina 18

Wybrane wydarzenia towarzyszące LIX Zjazdowi Polskiego Towarzystwa Botanicznego. (a) Uczestnicy sesji terenowej pt. Drzewa i twórcy Parku w SGGW u stóp Drzewa Niemcewicza – dwustuletniego orzecha czarnego. (b) Uczestnicy sesji terenowej pt. Enklawy leśne i bagienne wschodniego Mazowsza i południowego Podlasia w rezerwacie Dąbrowy Seroczyńskie na terenie nadleśnictwa Siedlce. (c) Wystawa pt. Botanicy Odrodzonej Polski (PAN Archiwum w Warszawie) w Auli Kryształowej SGGW. (d) Wystawa pt. Badaczka zaginionych roślin – Hanna Czeczott (1888–1982) w ogrodzie zimowym Auli Kryształowej SGGW; dr Maria Lankosz-Mróz w trakcie oglądania. (e) Powitanie uczestników wieczoru towarzyskiego Botanicy pod gwiazdami w Centrum Nauki Kopernik w Warszawie przez prezes PTB prof. A Mikułę (w centrum na podeście po lewej) i dr inż. K. Marciszewską (w centrum na podeście po prawej) oraz organizatorów: od lewej dr M. Gietler, dr J. Fidler, dr hab. M. Labudda; od prawej: dr A. Rybarczyk-Płońska, dr hab. M. Sujkowska-Rybkowska, dr hab. E. Muszyńska. (f) Uczestnicy wieczoru towarzyskiego w CN Kopernik w głównej sali. (g) Jubileuszowy tort na Stulecie Polskiego Towarzystwa Botanicznego. (h) Tradycyjne Sto lat w wykonaniu trojga prezesów PTB: od prawej profesorowie: A. Rostański, A. Mikuła, J. Rybczyński, mikrofon trzyma M. Labudda. (i) Wpisy w księdze pamiątkowej Jubileuszu Stulecia i LIX Zjazdu PTB pozostawili zarówno indywidualni uczestnicy jak też sekcje lub oddziały PTB: na zdjęciu karta z wpisem spontanicznie uformowanej podczas spotkania towarzyskiego w CN Kopernik nieformalnej grupy paleo-palino-archeo, wyjątkowo bogata w odręczne rysunki.

Obradom towarzyszyły dwie stałe wystawy plakatowe w budynkach SGGW (Rycina 18c–d): Botanicy Niepodległej Polski i Badaczka zaginionych roślin – Hanna Czeczott (1888–1982), autorstwa pracowników Archiwum PAN w Warszawie oraz prezentacja online poświęcona wybitnym botanikom polskim autorstwa dr. inż. Krzysztofa Kapały (Ogród Botaniczny UJ) wyświetlana w dniu obrad plenarnych. Podczas dwóch pierwszych dni Zjazdu działało stoisko Poczty Polskiej z kartami jubileuszowymi i stemplem pierwszego dnia obiegu. Ponadto za okazaniem identyfikatora uczestnicy zjazdu mieli wolny wstęp do Ogrodu Botanicznego UW oraz do PAN Ogrodu Botanicznego – CZRB w Powsinie. Spotkanie towarzyskie dla wszystkich uczestników zjazdu pt. Botanicy pod gwiazdami (Rycina 18e–i) odbyło się we czwartek 30 czerwca w miejscu niezwykłym nie tylko na mapie Warszawy, ale także Polski – w Centrum Nauki Kopernik zlokalizowanym nad Wisłą, z piękną panoramą na stolicę. W programie tego wieczoru znalazło się wejście do strefy nieba, czyli pokaz w planetarium oraz prezentacja online przepięknych zdjęć roślin nadesłanych przez członków Towarzystwa na prośbę organizatorów. Nie zabrakło też tańców i okazałego tortu (Rycina 18g). Kroiło go i częstowało nim zgromadzonych gości troje prezesów PTB – głównych wykonawców chóralnie odśpiewanego tradycyjnego toastu Sto lat wzniesionego za powodzenie drugiego stulecia Polskiego Towarzystwa Botanicznego (Rycina 18h). To co ważne w działalności w PTB, często z głębi serca wydobyte, zostało utrwalone przez uczestników spotkania Botanicy pod gwiazdami w postaci wpisów w księdze pamiątkowej (Rycina 18i), która wcześniej była wyłożona podczas sesji jubileuszowej w UW i plenarnej w SGGW.

Podsumowanie wkładu polskich botaników w rozwój nauki na łamach „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”

W dniu utworzenia Polskiego Towarzystwa Botanicznego jego założyciele podjęli decyzję o rozpoczęciu wydawania czasopisma naukowego. Rok później, w 1923 r., ukazał się pierwszy numer „Acta Societatis Botanicorum Poloniae” (ASBP). To naukowe wydawnictwo szybko stało się narzędziem umożliwiającym przekazywanie informacji o najdonioślejszych w Polsce i na świecie odkryciach w dziedzinie biologii roślin. Wśród najwybitniejszych polskich badaczy swoje odkrycia publikowali na jego łamach m.in. Władysław Szafer, Adam Wodziczko, Bolesław Hryniewiecki, Wacław Gajewski, Zygmunt Hejnowicz, Maria Olszewska, Alina Skirgiełło czy Tomasz Wodzicki. Z okazji jubileuszu stulecia PTB, na specjalne zaproszenie władz Towarzystwa, napłynęły do czasopisma prace z różnych dyscyplin biologii roślin. Stanowią one przegląd osiągnięć różnych polskich szkół botanicznych w ujęciu historycznym lub prezentują nowe dla nauki odkrycia. W stulecie PTB ukazało się 21 takich prac, trzy kolejne poświęcone tej tematyce opublikowano w 2023 roku, który był rokiem jubileuszowym ASBP. Prace opatrzono unikalnym logo jubileuszu PTB i umieszczono w specjalnej sekcji Polish Botany Centennial. W niniejszym opracowaniu ich podsumowanie zaczyna się od geobotaniki, która jako dział botaniki rozwinęła się najwcześniej, a kończy się fitoremediacją, którą zdefiniowano najpóźniej. Całość przeglądu wieńczy praca, w której przedstawiono dotychczasowe efekty działań nad praktycznym wykorzystaniem ciekłego azotu w ochronie zasobów genetycznych roślin w Polsce.

Praca Arkadiusza i Sylwii Nowaków (Nowak & Nowak, 2022) poświęcona jest geobotanice –dyscyplinie zajmującej się przestrzennym rozmieszczeniem i powiązaniami środowiskowymi roślin i ich zbiorowisk. Jest to także historyczne kompendium wiedzy o botanikach, którzy przyczynili się do rozwoju geobotaniki florystycznej, socjologicznej, ekologicznej i historycznej, a w konsekwencji także ochrony flory i roślinności w Polsce. Rozwój tej dyscypliny w naszym kraju pokazano na tle i w ścisłych relacjach z postępem badań w Europie. Autorzy scharakteryzowali również geobotanikę współczesną, wykorzystującą nowoczesne metody porównywania, modelowania i obrazowania wyników oraz zarządzania obszernymi zbiorami danych. W pracy wyeksponowano najnowsze odkrycia, np. ukazujące bogactwo części podziemnej zbiorowisk roślinnych. Autorzy piszą o czekających wyzwaniach i formułują pytania, na które warto szukać odpowiedzi.

Drugą pozycją z zakresu geobotaniki jest artykuł Ilony Jukonienė i współpracowników (Jukonienė et al., 2022) podsumowujący książkę Kazimierza Szafnagla pt. Zapiski briologiczne (i jego zielnik), która ukazała się nakładem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie w 1908 r. Publikacja ta przedstawia florę mchów, którą badał K. Szafnagel w latach 1882–1885 na terenach dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy. Autor, chemik z wykształcenia, podobnie jak inni ziemianie będący członkami wileńskich towarzystw naukowych, kwalifikacje do pracy badawczej zdobył drogą samokształcenia. Jego kolekcję mszaków, obejmującą 667 arkuszy z rozpoznanymi ponad 200 gatunkami odnaleziono w 2018 roku w Zielniku Uniwersytetu Wileńskiego. Dokładne opisy ich stanowisk pozwalają dzisiaj ocenić wpływ zmian krajobrazu na rozmieszczenie wielu rzadkich gatunków.

W pracy przeglądowej z zakresu badań fizjologicznych, Elżbieta Romanowska i Wioleta Wasilewska-Dębowska podsumowały zmieniające się wraz z nowymi odkryciami poglądy na wpływ reakcji świetlnych fotosyntezy u roślin C4, w tym funkcję fotosystemu II oraz roli super– i megakompleksów w tylakoidach. Między innymi stwierdziły, że zmiany liniowego i cyklicznego strumienia elektronów mogą prowadzić do braku równowagi w koordynacji szlaków C3 i C4 w mezofilu i pochewce pęczka chloroplastów u kukurydzy (podtyp C4 enzymu jabłkowego NADP) oraz że przegrupowanie kompleksów tylakoidów obu typów chloroplastów w kukurydzy optymalizuje dystrybucję energii świetlnej między mezofilem i komórkami pochewki wiązki (Romanowska & Wasilewska-Dębowska, 2022).

W kolejnym artykule Beata Zagórska-Marek przedstawiła po raz pierwszy informacje na temat morfologii i dynamiki nowego wzoru pofałdowania na powierzchni niektórych pni drzew i jego związku z falistością styczną (Zagórska-Marek, 2022). Fakt występowania tego wzoru u różnych gatunków drzew liściastych i iglastych, rosnących w skrajnie odmiennych warunkach, sugeruje istnienie nieznanego, uniwersalnego mechanizmu regulacyjnego, nad poznaniem którego warto jest dalej pracować. Autorka przedstawia różne hipotezy przyczyn zachodzenia tego zjawiska i wskazuje na istnienie całkowicie nowego, prawdopodobnie wewnętrznego mechanizmu, który reguluje szerokość rocznych słojów drzew niezależnie od sygnałów środowiskowych.

Postęp w rozwoju badań archeobotanicznych w Polsce, zainicjowanych wydaną w 1920 r. publikacją Anieli Kozłowskiej (1898–1981), podsumowali naukowcy z Gdańska, Krakowa i Poznania (Badura et al., 2022). Jest to pierwsze tego typu opracowanie, w którym kompleksowo przedstawiono działalność polskich archeobotaników w odkrywaniu przemian szaty roślinnej i ich powiązań z historią środowiska naturalnego wywołanych działalnością człowieka. Obecnie baza opisanych materiałów roślinnych obejmuje znaleziska z około 1000 stanowisk archeologicznych o różnej chronologii. Jednak u podstaw sukcesu archeobotaniki leży nie tylko wzrost liczby zbadanych stanowisk, ale także stosowanie zaawansowanych technik badawczych. W pracy podkreślono również wkład studiów nad toponimią w poszerzenie rozumienia botanicznej przeszłości Europy i świata.

Na łamach kolejnych pięciu prac, paleobotanicy dokonali pierwszego przeglądu ponad stuletnich badań nad roślinami kopalnymi w Polsce. Ich artykuły podsumowują najstarsze pozostałości mikroflory i akrytarchów w okresie od powstania Ziemi do prekambru (4,6 mld–542 mln lat temu) oraz zarodników i ziaren pyłku, które pojawiły się później (Barbacka & Pacyna, 2022). Dane oparte na analizie makroszczątków warstw paleozoicznych (538,8–51,9 mln lat temu) uzupełniają i wzbogacają obraz opisywanych procesów. Dostarczają informacji o makroflorach reprezentowanych przez pojedyncze znaleziska z ordowiku i syluru, lepiej rozpoznaną florę wczesnego dewonu i najliczniej reprezentowaną – z karbonu oraz nieliczne odkrycia flory permu. W oparciu o skamieliny dewonu i karbonu zaproponowano wiele nowych, ważnych ewolucyjnie taksonów, które weszły do światowej nauki (Pacyna & Barbacka, 2022). Badania palinologiczne ery mezozoicznej (251,9–66 mln lat temu) rozpoczęły się w Polsce w latach 50. XX wieku i obejmowały stratygrafię, systematykę zarodników i ziaren pyłku oraz pokrewieństwo botaniczne tych ostatnich, a także interpretacje paleoklimatyczne i paleoekologiczne obserwowanych zmian. Dwie prace obejmują przegląd najważniejszych osiągnięć palinologii lądów mezozoiku w Polsce (Ziaja & Fijałkowska-Mader, 2022) obrazując zmieniające się podejście do badań nad makroflorą, która współcześnie obejmuje także flory kopalne, interakcje roślin ze środowiskiem i zwierzętami oraz ich zmiany pod wpływem środowiska (Barbacka et al., 2022). Autorzy przedstawiają także kluczowe osiągnięcia polskich paleobotaników i punkty zwrotne w ich badaniach. Ostatnia praca podsumowuje osiągnięcia badawcze nad paleogenem (66-23 mln lat temu) i neogenem (23–2,58 mln lat temu) i jest poświęcona naukowcom, którzy położyli podwaliny pod rozwój nauk paleoflorystycznych (Słodkowska & Ziembińska-Tworzydło, 2022).

Kolejna liczna grupa prac opublikowanych w serii jubileuszowej ASBP (11 artykułów) podsumowuje badania wykorzystujące metodę kultur tkanek roślinnych i narzędzia biotechnologiczne. W Polsce zapoczątkowane w końcu lat 40. XX wieku, w Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu przez Jerzego Czosnowskiego (1922–1976), następnie rozwijane przez Alicję Szweykowską (1926–2002) i Janinę Rogozińską (1925–2007), stopniowo rozprzestrzeniły się na cały kraj. Rozwój metodyki doprowadził do wyodrębnienia się kilku głównych nurtów badawczych. Ich podstawą jest mikrorozmnażanie materiału roślinnego otrzymywanego w sterylnych warunkach kultur in vitro. Przykładem tego typu eksperymentów jest oryginalna praca przybliżająca badania nad potencjałem morfogenetycznym i zdolnościami regeneracyjnymi paproci drzewiastej Cyathea smithii (Rybczyński et al., 2022). Od wielu lat gromadzona w zakresie mikrorozmnażania roślin wiedza podstawowa skutkuje praktycznym zastosowaniem kultur tkankowych w komercyjnej produkcji roślin (Podwyszyńska et al., 2022), ochronie zagrożonych gatunków (Pawłowska & Ptak, 2023) oraz długoterminowym zabezpieczaniu tkanek i organów roślinnych w ultraniskiej temperaturze ciekłego azotu (Mikuła et al., 2022a). Polskie zespoły naukowe wykorzystujące narzędzia biotechnologiczne mają bogaty dorobek w zakresie tworzenia somatycznych mieszańców międzygatunkowych (Tomiczak et al., 2022), podwojonych haploidów (Żur et al., 2022), roślin transgenicznych i oceny ryzyka wynikającego z wytwarzania genetycznie modyfikowanych organizmów (Zimny & Sowa, 2022). Do ich osiągnięć należą też procesy produkcji związków bioaktywnych z kultur komórek i organów roślinnych oraz metod stymulacji i regulacji ich biosyntezy fitochemicznej z wykorzystaniem np. elicytorów czy kontrolowanej manipulacji genetycznej i epigenetycznej (Pietrosiuk et al., 2022; Szopa & Kulma, 2022). Wieloletnie badania doprowadziły do wskazania roślin modelowych i opisania systemów eksperymentalnych, które służą do poznawania strukturalnych, fizjologicznych, biochemicznych i molekularnych podstaw somatycznej embriogenezy (Mikuła et al., 2022b). Badania polskich zespołów na tym polu znacząco poszerzają wiedzę o tym procesie. Materiał roślinny i łatwe do modyfikacji warunki kultur in vitro są wykorzystywane także do analizy mechanizmów odpowiedzi komórek roślinnych na czynniki stresowe (Płażek & Dubert, 2022). Z podsumowań opisanych wyżej prac jasno wynika, że dzięki stosowanym narzędziom biotechnologicznym rośliny stają się coraz bardziej użytecznym i cennym źródłem szerokiej gamy odmian, surowców i cech mających zastosowanie w przemyśle, rolnictwie, ogrodnictwie i medycynie, a także jako dodatki do żywności, nutraceutyków, kosmeceutyków i farmaceutyków. Polska nauka na tym polu ma istotne osiągnięcia.

Ważnym nurtem naukowym w Polsce jest aerobiologia, zainicjowana eksperymentami nad prędkością osiadania pyłku. Chociaż pionierskie badania w tej tematyce prowadzone przez Jadwigę Dyakowską (1905–1992) w Uniwersytecie Jagiellońskim przypadają na lata 30. XX w., to zasadniczy ich rozwój rozpoczął się 50 lat później wraz z wprowadzeniem do monitoringu aerobiologicznego urządzeń wolumetrycznych. Historię i wkład polskich naukowców w rozwój aerobiologii przedstawili Łukasz Grewling i współautorzy (Grewling et al., 2023). W swojej pracy opisali oni najważniejsze zagadnienia dotyczące dyspersji atmosferycznej bioaerozoli, modelowania czasoprzestrzennego i nowatorskich metod stosowanych w badaniach aerobiologicznych. Omówili także współpracę prowadzoną w krajowych i międzynarodowych programach naukowych oraz perspektywy dalszego rozwoju tego kierunku w Polsce.

Od ponad dwóch dekad jesteśmy świadkami kształtowania się w Polsce fitoremediacji – dyscypliny zajmującej się badaniem mechanizmów pobierania, translokacji, przechowywania i detoksykacji zanieczyszczeń przez rośliny. Autorem artykułu o tej tematyce jest Stanisław Gawroński (Gawroński, 2023), pionier w dziedzinie fitoremediacji powietrza. W pracy przybliżył stosowaną terminologię oraz różne strategie roślin wykorzystywane w oczyszczaniu środowiska. Na przykładzie różnych gatunków roślin nakreślił możliwości oczyszczania gleby z pierwiastków toksycznych. Opisał też potencjał różnych gatunków roślin do oczyszczania wody, powietrza atmosferycznego oraz powietrza w pomieszczeniach. Podkreślił rolę integracji wiedzy fizykochemicznej i biologicznej dla optymalizacji wykorzystania właściwości roślin, zmniejszenia poziomu zanieczyszczeń w środowisku oraz podniesienia zawartości niezbędnych minerałów w uprawach spożywczych. Na zakończenie autor zdefiniował nowe wyzwania, przed którymi stoi nauka, do najważniejszych zaliczając opracowanie strategii usuwania wszechobecnych w środowisku antropogenicznych substancji per-polifluoroalkilowych (PFAS), tzw. „wiecznych chemikaliów”.

Ostatni w tym opracowaniu artykuł, napisany pod kierunkiem Ewy Zimnoch-Guzowskiej (Zimnoch-Guzowska et al., 2022), jest pierwszym podsumowaniem gromadzenia od ponad 30 lat w Polsce materiału roślinnego w kriobankach genów. Obejmuje on przegląd realizowanych dotychczas programów ochrony roślin ex situ z wykorzystaniem ciekłego azotu oraz podsumowuje zasoby czterech działających w kraju kriobanków. Szczególną uwagę autorzy poświęcili kriokonserwacji wielu rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i drzew leśnych, co pomogło stworzyć system długoterminowego zabezpieczenia różnorodności genetycznej tej grupy roślin. Ponadto kriokonserwacja tkanek (osi zarodkowych i merystemów apikalnych) oraz pyłku genotypów roślin uprawnych rozmnażanych wegetatywnie (np. jabłoni, czosnku, ziemniaka) pomogła zabezpieczyć rosnącą liczbę unikalnych form tych gatunków, m.in. z zamiarem wykorzystania ich puli genowej do dalszych prac hodowlanych.

Podsumowanie historii i działalności PTB na łamach monografii jubileuszowej

Decyzję o przygotowaniu monografii poświęconej historii Towarzystwa podjął Komitet Organizacyjny Jubileuszu na posiedzeniu 30 sierpnia 2019 r. Prace nad dziełem rozpoczęły się od przeglądu materiałów archiwalnych zdeponowanych w bibliotece PTB. Wyselekcjonowane dokumenty takie jak: protokoły z posiedzeń ZG, protokoły z posiedzeń Oddziałów, merytoryczne i finansowe sprawozdania roczne, podsumowania Zjazdów PTB, korespondencja oraz inne dokumenty źródłowe zeskanowano i udostępniono w archiwum cyfrowym Towarzystwa pod pieczą sekretarz Towarzystwa dr inż. Mirosławy Góreckiej. Posłużyły one autorom jako źródło cennych informacji i inspiracji. Następnie przygotowano schemat, według którego powstawały teksty opisujące aktywność poszczególnych Oddziałów i Sekcji. Pracom towarzyszył entuzjazm podczas odnajdywania w zakładowych i prywatnych albumach nieznanych fotografii i dokumentów. Zasoby domowe, wiedza oraz relacje interpersonalne członków PTB były bardzo pomocne w pracy nad monografią, np. podczas kompletowania informacji o osobach uwiecznionych na historycznych zdjęciach. Częste spotkania służące rozwiązywaniu problemów, wypracowywaniu rozwiązań i omawianiu spornych fragmentów tekstów, dodatkowo przysłużyły się zacieśnieniu więzi pomiędzy botanikami. Redakcję nad opracowaniem dzieła objęło troje profesorów, reprezentujących różne dyscypliny w obrębie nauk botanicznych: Agnieszka Mostowska – cytofizjolog, Adam Rostański – ekolog, taksonom i Anna Mikuła – biotechnolog.

Monografia pt. Polskie Towarzystwo Botaniczne w setną rocznicę powstania (1922–2022) przedstawia dzieje PTB od jego utworzenia po współczesną szeroką aktywność. Na łamach monografii ukazano rozwój nauk botanicznych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, podkreślono ich znaczenie w życiu i rozwoju społeczeństwa oraz wyeksponowano zasługi polskich botaników dla światowej nauki. Ważnym elementem opracowania było pokazanie szerokiego zakresu naukowych zainteresowań botaników polskich, które są obecnie reprezentowane przez różne specjalności: od organizmów uznawanych w przeszłości za rośliny (takich jak: grzyby, porosty i niektóre glony) przez rośliny niższe po wyższe i na różnych poziomach organizacji materii ożywionej: od molekuł przez komórki do ekosystemów; od badań ściśle eksperymentalnych prowadzonych w laboratoriach po badania realizowane w terenie. Przedstawiony obraz stuletniej historii PTB uświadamia trud i fundamentalne osiągnięcia założycieli Towarzystwa, którzy na początku XX wieku od podstaw budowali polską naukę i organizowali życie stowarzyszenia swoją wiedzą, doświadczeniem, zaangażowaniem oraz kontaktami krajowymi i zagranicznymi. Monografia w sposób szczególny podkreśla fakt, że podwaliny Towarzystwu dali botanicy, którzy stanowili elitę nauki polskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, a ich aktywność zawodowa i społeczna była motorem postępu naukowego nie tylko w odradzającej się Polsce, ale także na świecie. Wizja Towarzystwa, którą stworzyli, bazująca na działalności wydawniczej, bibliotecznej, wspierającej naukę i ją popularyzującej, jest realizowana z sukcesem do dzisiaj. PTB odegrało i odrywa obecnie ważną rolę w rozwoju nauk botanicznych. Wiele przyjętych pierwotnie założeń rozwinęły i pogłębiły następne pokolenia botaników. Utrwalone w monografii etapy historii PTB ukazują też szczególną rolę Towarzystwa w krzewieniu wiedzy i rozwoju myśli botanicznej wśród innych dziedzin nauki. Dzięki zaangażowaniu członków PTB, ich pracy społecznej i zmysłowi organizacyjnemu Towarzystwo przetrwało kilka kryzysów gospodarczych i głębokie zmiany w organizacji nauki. Monografia ukazuje również przemiany, które wynikają z postępu technologicznego. Pokazuje, że PTB dzięki wdrażaniu nowoczesnych rozwiązań jest obecnie liczącym się wydawcą wydawnictw ciągłych i zwartych, posiadającym Cyfrową Platformę Wydawnictw oraz własne Repozytorium. Właśnie te elementy struktury Towarzystwa pozwoliły na przeniesienie znaczącej części jego aktywności do przestrzeni elektronicznej, czyniąc zasoby Towarzystwa dostępnymi na całym świecie.

Monografia składa się z 15 rozdziałów. W dziewięciu pierwszych przedstawiono historyczne podwaliny powstania Towarzystwa i wybitnych botaników będących jego filarami. Opisano tu również najważniejsze aktywności PTB, do których należą: działalność wydawnicza i biblioteczna, działalność wspierająca i popularyzująca naukę, jak również nagradzanie dorobku i dzieł wybitnych naukowców oraz dostrzeganie, wspieranie i wyróżnianie naukowych osiągnięć najmłodszego pokolenia badaczy. Kolejne dwa, obszerne rozdziały przedstawiają działalność 15 oddziałów regionalnych i 15 sekcji tematycznych. Dzięki takiej strukturze Towarzystwo obejmuje obszar całej Polski (będąc reprezentowanym we wszystkich najważniejszych ośrodkach naukowo-akademickich w kraju), a także wszystkie działy botaniki. Całość opracowania poprzedza słowo wstępne prezes Towarzystwa oraz przesłanie skierowane do botaników przez prof. Tomasza Wodzickiego (prezesa PTB w latach 1977–1983) – obecnie najstarszego członka honorowego. Elementem zamykającym merytorycznie monografię jest kalendarium, przedstawiające działalność PTB. Dzieło kończą: indeks nazwisk, streszczenie polsko- i anglojęzyczne oraz zwięzły opis działalności PTB i jego profilu jako wydawcy (w języku polskim i angielskim). Poszczególne rozdziały są od siebie oddzielone barwnymi przekładkami ze zdjęciami autorstwa członków Towarzystwa. Pozycja licząca 633 strony jest pierwszym tego typu opracowaniem w skali kraju, bogato ilustrowanym i udokumentowanym licznymi źródłami. Monografia ukazała się drukiem i on-line w czerwcu 2022 r.

Podsumowanie historii badań szaty roślinnej w Polsce na łamach monografii geobotanicznej

Monografia Śladami Mistrzów. Miejsca fascynacji prekursorów polskiej geobotaniki (Obidziński, 2023) jest pierwszym ogólnopolskim opracowaniem poświęconym historii odkryć polskiej geobotaniki oraz jej prekursorom i mistrzom kolejnych pokoleń badaczy. Publikacja zwraca uwagę na ludzi i ich dzieła poprzez pryzmat miejsc, które badali ze względu na ich przyrodniczą wyjątkowość. Są to miejsca dostrzeżone i opisane najdawniej, które ze względu na swoje walory przyrodnicze przyciągały kolejne pokolenia badaczy i nadal inspirują naukowo. Z jednej strony są to obiekty słynne, jak np. Tatry czy Puszcza Białowieska, a z drugiej obiekty niemal nieznane szerszemu gronu botaników, jak np. Las Szawłowski koło Łosic, Łąka Pyzdrska czy Pagórek pontyjski koło Szubina. Książka przybliża te miejsca, będąc swoistym przewodnikiem po minionych krajobrazach Polski. Historia uwzględnionych obiektów przyrodniczych opowiada o wielu okresach badań i o kolejnych pokoleniach botaników zarówno polskiego, jak i obcego pochodzenia, działających na ziemiach polskich. Opracowanie przedstawia 100 obiektów przyrodniczych. Opis każdego miejsca obejmuje (a) wprowadzenie z lokalizacją, tłem geomorfologicznym i historią użytkowania, (b) historię badań – stanowiącą część główną opisu, (c) stan współczesny i (d) ochronę. Liczne ilustracje obejmują najdawniejsze krajobrazy opisywanych obiektów, wizerunki inicjatorów badań, odbitki stron tytułowych pionierskich publikacji lub map, fotografie widoków współczesnych i rosnących tam wyjątkowych roślin. Układ opisu obiektów jest chronologiczny – od ich odkrycia, przez kolejne badania i przemiany szaty roślinnej po wprowadzane formy ochrony i opis stanu obecnego. Obiekty pogrupowane są w 13 działach w przybliżeniu odpowiadających głównym regionom fizycznogeograficznym i jednocześnie terenom eksploracji poszczególnych oddziałów regionalnych PTB, takich jak: Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Wielkopolska, Region Kujawsko-Pomorski, Mazury, Mazowsze, Podlasie, Polska Środkowa, Region Świętokrzyski, Lubelszczyzna, Dolny Śląsk, Górny Śląsk i Małopolska. W obrębie każdego regionu opisanych jest od 4 do 11 obiektów przyrodniczych. Monografia opatrzona jest przedmową prezesa Polskiego Towarzystwa Botanicznego prof. dr hab. Anny Mikuły i przesłaniem do botaników nestorki badań geobotanicznych prof. dr hab. Anny Medweckiej-Kornaś, która w roku wydania tej książki świętowała setne urodziny. Książkę zamyka streszczenie i indeks nazwisk. Opracowanie powstało dzięki zaangażowaniu 133 autorów, reprezentujących 34 jednostki badawcze i 10 innego rodzaju placówek, takich jak parki narodowe i krajobrazowe, Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska czy Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Monografia jest napisana stylem naukowym jednocześnie zrozumiałym dla czytelnika nie będącego profesjonalnym botanikiem. Skierowana jest do szerokiego grona odbiorców zainteresowanych tematyką botaniczną i historyczną, w tym zwłaszcza do nauczycieli akademickich i szkół średnich, studentów, przewodników krajoznawstwa, działaczy ochrony przyrody, edukatorów przyrodniczych, amatorów interesujących się botaniką. Może pełnić zarówno rolę podręcznika akademickiego, jak i pozycji popularyzującej wiedzę. Stanowi unikatowe połączenie wiadomości o historii badań geobotanicznych i badaczach z jednej strony, z drugiej o walorach przyrodniczych opisywanych obiektów. Pozwala na lepsze zrozumienie przemian roślinności oraz przyczynia się do lepszego poznania i ochrony bogactwa szaty roślinnej Polski. Wiedza ta może przyczynić się też do lepszego rozumienia współczesnego stanu, zjawisk i procesów przemian szaty roślinnej obserwowanych obecnie oraz potrzeb i doboru form ich ochrony. Ukazana historia badań geobotanicznych i dokonania badaczy, wielokrotnie splatając się z dziejami Polski, dają wgląd we wkład, jaki botanicy wnieśli w rozpoznanie walorów przyrodniczych naszego kraju oraz w tworzenie podwalin merytorycznych i instytucjonalnych dla ich ochrony. Dodatkowym rezultatem powstania publikacji jest w wielu przypadkach odszukanie i zestawienie dotychczas rozproszonej wiedzy o historii badań geobotanicznych prowadzonych na ziemiach polskich i o pionierach tych badań. Dzięki zamieszczeniu w każdym rozdziale, niekiedy obszernej, bibliografii najdawniejszych opracowań, czytelnicy, mogą później sami z nich korzystać. Poszczególne rozdziały mogą też służyć jako przewodniki terenowe do zajęć przyrodniczych i historyczno-krajoznawczych na poziomach: akademickim, szkolnym i popularyzatorskim. Bogate ilustrowanie monografii przez walory estetyczne zachęca do lektury i ułatwia przekaz zamieszczonych w niej treści.

Płyta pamiątkowa upamiętniająca Josiasa Braun-Blanqueta

Josias Braun-Blanquet (1884–1980), botanik szwajcarskiego pochodzenia, uznawany jest za twórcę środkowoeuropejskiej szkoły systematyki zbiorowisk roślinnych. Początkowo rozwijał swoje pasje geobotaniczne u boku prof. Eduarda Rübela (1876–1960) w Instytucie Badań Geobotanicznych w Zurychu. Jego późniejsze badania doprowadziły do stworzenia systemu klasyfikacji fitosocjologicznej i zdefiniowania gatunków charakterystycznych, co znacząco wzmocniło pozycję fitosocjologii wśród nauk botanicznych. Kolejnym ważnym wkładem w rozwój tego kierunku nauki było założenie przez Braun-Blanqueta Station Internationale de Géobotanique Mediterranéenne et Alpine (SIGMA) w Montpellier, która upowszechniła nową dyscyplinę i jej metody w całym świecie botanicznym. Do uczniów Braun-Blanqueta należeli tacy polscy geobotanicy jak: Bogumił Pawłowski, Jan Walas, Jan Kornaś, Anna Medwecka-Kornaś, Wacław Gajewski czy Kazimierz Zarzycki. W 1948 r. Josias Braun-Blanquet (wraz z W. C. de Leeuwem i R. Tüxenem) założył czasopismo „Vegetatio” (obecnie „Plant Ecology”) i pełnił funkcję redaktora naczelnego aż do 1974 roku. Zwolennicy szkoły fitosocjologicznej Zürich-Montpellier powołali szereg czasopism naukowych, w tym „Journal of Vegetation Science”, „Applied Vegetation Science”, „Tüxenia”, „Castanea”, „Plant Biosystems”, „Geobotanical Studies”, „Folia Geobotanica” (Nowak & Nowak, 2022).

Blisko 100 lat od ogłoszenia, podejście florystyczno-socjologiczne Braun-Blanqueta jest nadal skuteczne w badaniu i opisywaniu zmienności i dynamiki roślinności, a jego monograficzny podręcznik (Braun-Blanquet, 1928) jest nadal cytowany i aktualizowany w różnych krajach. Za swoje zasługi na rzecz rozwoju nauk botanicznych na świecie i w Polsce dr Josias Braun-Blanquet został w 1932 r. uhonorowany godnością członka honorowego PTB, a w 1959 tytułem członka zagranicznego PAN.

W związku z powyższymi zasługami 10 października 2022 r., w Instytucie Biologii przy ul. Oleskiej 22 w Opolu, odbyło się uroczyste odsłonięcie tablicy poświęconej pamięci dr. dr h.c. Josiasa Braun-Blanqueta (Rycina 19a–c). Inicjatorami i realizatorami pomysłu uhonorowania tego botanika płytą pamiątkową byli geobotanicy z Instytutu Biologii Uniwersytetu Opolskiego oraz PAN Ogrodu Botanicznego-CZRB w Powsinie. Spotkanie prowadził prof. Arkadiusz Nowak. W uroczystościach udział wzięli prezesi PTB obecnej i poprzednich kadencji: prof. Anna Mikuła, prof. Adam Rostański i prof. Jan Rybczyński. Swoją obecnością spotkanie zaszczyciło wielu gości, m.in. dr hab. Zygmunt Kącki, dyrektor Ogrodu Botanicznego (Uniwersytet Wrocławski), dr Paweł Kojs – dyrektor Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie, prof. dr hab. Monika Kozłowska – była prorektor do spraw studiów (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu), prof. Łukasz Łuczaj – etnobotanik (Uniwersytet Rzeszowski), dr Miłosz Mazur – dyrektor Instytutu Biologii UO, prof. Marcin Nobis - kurator Herbarium (Uniwersytet Jagielloński), dr hab. Sylwia Nowak - zastępca dyrektora IB UO, dr hab. Jarosław Proćków – kierownik Zakładu Biologii Roślin (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu), prof. Adam Stebel - kierownik Katedry i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa (Śląski Uniwersytet Medyczny), prof. Lucyna Śliwa - dyrektor Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie, Monika Szafranek i Magdalena Żołądź - przedstawicielki Fundacji Aktywni w Regionie przy grupie Górażdże (fundator tablicy) oraz pracownicy i studenci. W imieniu władz rektorskich zgromadzonych przywitał prorektor UO do spraw nauki prof. dr hab. Jacek Lipok.

Rycina 19

Uroczyste obchody odsłonięcia tablicy poświęconej wybitnemu geobotanikowi Josiasowi Braun-Blanquetowi, 10 października 2022 r. (a) Płyta pamiątkowa powstała z inicjatywy członków Polskiego Towarzystwa Botanicznego. (b) Przemówienia okolicznościowe. (c) Uroczyste odsłonięcie tablicy przy wejściu do budynku Instytutu Biologii Uniwersytetu Opolskiego; od lewej: prof. Jacek Lipok – Prorektor ds. Nauki UO, dr Miłosz Mazur, prof. Arkadiusz Nowak – dyrektor PAN Ogrodu Botanicznego-CZRB w Powsinie, prof. Anna Mikuła – Prezes PTB. (d) Sesja wykładowa w Sali Senatu Collegium Maius połączona (e) z pokazem carvingu.

Po ceremonii odsłonięcia tablicy odbyła się sesja wykładowa w Sali Senatu Collegium Maius Uniwersytetu Opolskiego (Rycina 19d). W ramach cyklu „Złoty Wykład UO” wystąpił prof. dr hab. Łukasz Łuczaj z prezentacją pt. Od Cieszyna do Pekinu. Dzikie rośliny jadalne w kulturze gastronomicznej Eurazji. Po nim odbył się pokaz rzeźbienia artystycznego (carvingu) w warzywach i owocach prowadzony przez mgr. Piotra Wasika, podczas którego wykonał on m.in. niecodzienną reklamę Roku Botaniki w owocu cukinii (Rycina 19e). W kolejnej części wykłady wygłosili: prof. Arkadiusz Nowak Josias Braun-Blanquet – geo-Botanik, dr Sebastian Świerszcz Geobotanika funkcji i cech, dr Marcin Kotowski Geobotanika smaków i witamin, dr Małgorzata Jaźwa Rozdroża i przydroża geobotaniki, dr Marta Czerniawska-Wiera Geobotanika inwazji oraz dr hab. Vitezslav Plasek Geobotanika mszaków. Uroczystości zakończyły się sesją terenową w Królewskiej Akademii Nauk w Prószkowie, którą prowadziła dr hab. Sylwia Nowak, zastępca Dyrektora Instytutu Biologii UO.

Wystawa plenerowa „100 lat Polskiego Towarzystwa Botanicznego”

W ramach akcji informacyjnej o PTB zorganizowano atrakcyjną wizualnie wystawę w postaci 17 tablic (Rycina 20), eksponowaną podczas głównych obchodów jubileuszowych (przez 30 dni) na ogrodzeniu Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego w Alejach Ujazdowskich. Celem ekspozycji było zainteresowanie i zaintrygowanie odbiorców estetyką i nietypowym ujęciem fotografii przedstawiających obiekty badań botaników. Ukazane w dużym zbliżeniu rośliny, glony, grzyby i porosty (lub ich fragmenty) wyglądają tajemniczo i często są trudne do rozpoznania. Takie podejście pozwoliło na przekazanie wiedzy o istnieniu i działalności PTB oraz o złożoności kierunków naukowych, w których obecnie rozwija się botanika. Artystyczna szata graficzna tablic zwracała uwagę przechodniów, zaciekawiając i pobudzając ich wyobraźnię. Każdej planszy towarzyszyła zagadka graficzna pt. „Co jest na fotografiach?” Stosowne informacje o zdjęciach przekazano na każdej tablicy za pomocą krótkiego tekstu i odnośników do witryny PTB (przez kody QR), w której oglądający wystawę odnajdowali rozwiązania zagadek graficznych w wersji polsko- i anglojęzycznej. Na tablicach wydrukowano również adres witryny PTB, pod którym osoby zainteresowane mogły pogłębić wiedzę o Towarzystwie i znaleźć informacje o Roku Botaniki. Autorką koncepcji i koordynatorką prac nad tablicami jubileuszowymi była dr hab. Halina Galera (Uniwersytet Warszawski), zaś grafiki stworzyła doktorantka Agnieszka Rudak (Uniwersytet Warszawski). Wystawę przygotowano z wykorzystaniem fotografii wykonanych przez członków PTB oraz krótkich opisów merytorycznych nadesłanych przez Przewodniczących Sekcji i Oddziałów Towarzystwa.

Rycina 20

Wystawa plenerowa w postaci plansz o formacie A0, prezentująca sekcje tematyczne Towarzystwa, eksponowana podczas głównych obchodów jubileuszowych. Opracowanie graficzne – Agnieszka Rudak, koncepcja – Halina Galera.

W celu podkreślenia zróżnicowania aktywności naukowej Stowarzyszenia, na tablicach przedstawiono różnorodne profile jego działalności przez opis poszczególnych sekcji PTB, czyli: Aerobiologicznej, Briologicznej, Dendrologicznej, Fizjologii i Biochemii Roślin, Fykologicznej, Geobotaniki i Ochrony Szaty Roślinnej, Historii Botaniki, Kultur Tkankowych Roślin, Lichenologicznej, Mykologicznej, Ogrodów Botanicznych i Arboretów, Paleobotanicznej, Pteridologicznej, Struktury i Rozwoju Roślin, Taksonomii Roślin. Do 15 tablic prezentujących sekcje dołączono dwie tablice z informacjami o oddziałach i działalności statutowej Towarzystwa. Plansze te otwierały i zamykały ekspozycję.

Webinaria botaniczne Rok Botaniki – z botaniką przez cały rok!

Dwanaście webinariów o tematyce przyrodniczej pod wspólnym tytułem Rok Botaniki – z botaniką przez cały rok Polskie Towarzystwo Botaniczne zorganizowało we współpracy z Uniwersytetem Otwartym Uniwersytetu Warszawskiego (Rycina 21). Współpraca była możliwa dzięki uprzejmości i życzliwości Pani Dyrektor Uniwersytetu Otwartego UW dr Katarzyny Lubryczyńskiej-Cichockiej. Celem wykładów było przedstawienie najciekawszych i najbardziej istotnych zagadnień naukowych w ramach szeroko rozumianej botaniki. Ogólnodostępne i bezpłatne spotkania on-line odbywały się raz w miesiącu, w ciągu całego roku 2022 – Roku Botaniki. Moderatorami wykładów byli prof. dr hab. Ewa Kurczyńska i prof. dr hab. Adam Rostański z Instytutu Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego.

Rycina 21

Plakaty zapowiadające poszczególne webinaria botaniczne z cyklu Rok Botaniki – z botaniką przez cały rok!

Plakaty zapowiadające poszczególne webinaria (Rycina 21) są zamieszczone na stronie internetowej PTB oraz Uniwersytetu Otwartego UW. Poniżej przedstawiono zagadnienia poruszane przez prelegentów w kolejności dat wygłoszenia wykładów.

24 stycznia – Antarktyka – tam, gdzie pingwiny mówią „Dobranoc!” – dr hab. Halina Galera (Zakład Ekologii i Ochrony Środowiska UW). Podczas prelekcji można było przyjrzeć się krajobrazom Antarktyki, zachwycających swym surowym pięknem i poznać tamtejszą tundrę, składającą się z porostów, mszaków oraz dwu rodzimych gatunków roślin kwiatowych. Można również było obejrzeć, poznać zwyczaje i usłyszeć odgłosy wydawane przez zwierzęta Antarktyki – pingwiny, uchatki, foki i słonie morskie.

21 lutego – Alergeny w powietrzu i na talerzu – kiedy i dlaczego powinniśmy ich unikać? – dr hab. Dorota Myszkowska (Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej UJ Collegium Medicum oraz Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie). W związku z narastającym problemem występowania chorób alergicznych, prelegentka przybliżyła informacje nt. reakcji krzyżowych, coraz częściej diagnozowanych u osób z alergią wziewną i nietypowymi objawami po spożyciu wybranych pokarmów. Podczas wykładu można było dowiedzieć się: (1) co to jest pyłek roślin, dlaczego bywa on alergenny oraz które rośliny uczulają w naszym kraju; (2) na czym polega reaktywność krzyżowa i jakie są jej konsekwencje; (3) na jakie pokarmy mogą reagować osoby z alergią wziewną; (4) czy można przewidzieć efekt reakcji krzyżowej.

21 marca – Raj na dachu świata – badania flory i roślinności w Środkowej Azji – prof. dr hab. Arkadiusz Nowak (PAN Ogrod Botaniczny - CZRB w Powsinie). Prezentacja dotyczyła: wybitnie bogatej flory Pamiro-Ałaju; endemizmu, który w tym rejonie świata sięga 35%; nowych zbiorowisk roślinnych, w tym lasów galeriowych, szibljaku, pseudostepów, półpustyni wysokogórskich i subtropikalnych, lasów jałowcowych i półsawannach. W czasie wykładu prelegent mówił również o nowych klasach roślinności (Pistacietea i Ephedretea), nowych gatunkach ostnic, o niezwykle silnym gradiencie biogeograficznym i podziale na Azję Środkową i Centralną. Wspomniał także o Leonie Barszczewskim – polskim przyrodniku w armii carskiej, wielkim odkrywcy Azji Środkowej.

25 kwietnia – Flora Arktyki w obliczu globalnych zmian klimatycznych – dr Paweł Wąsowicz (Islandzki Instytut Historii Naturalnej w Akureyri, północna Islandia). Podczas wykładu został przedstawiony wpływ globalnego ocieplenia na świat roślin Arktyki: kierunki zmian oraz ich konsekwencje w bliższej i dalszej przyszłości. Obserwacje klimatyczne prowadzone przez ostatnie dziesięciolecia dowodzą, że średnia temperatura podnosi się szybciej na półkuli północnej, a w Arktyce ocieplenie postępuje z prędkością dwa razy szybszą niż w innych rejonach świata. Podnosząca się temperatura prowadzi do zaniku lodu morskiego na Oceanie Arktycznym, topnienia lodowców, skrócenia okresu zalegania śniegu i wydłużenia okresu wegetacyjnego. Procesy te mają wpływ na wszystkie aspekty życia, w tym na florę. W połączeniu z coraz mocniej zaznaczającą się działalnością człowieka niemal na całym obszarze Arktyki, która prowadzi do głębokich zmian w strukturze użytkowania ziemi oraz niszczenia naturalnych siedlisk wielu gatunków, obraz zmian w tej części świata jest niepokojący.

16 maja –Sto lat starań o ochronę Puszczy Białowieskiej – prof. dr hab. Bogdan Jaroszewicz (Białowieska Stacja Geobotaniczna UW). Przyroda Puszczy Białowieskiej zachowała się w dobrym stanie dzięki temu, że przez ponad 500 lat priorytetem w jej użytkowaniu było łowiectwo. Użytkowanie rębne Puszczy na skalę przemysłową rozpoczęto w czasie I wojny światowej. Jednocześnie w 1916 roku prof. Hugo Conventz opracował projekt parku natury w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. Po zakończeniu wojny teren ten, razem z kilkoma innymi miejscami, był chroniony w strukturach Lasów Państwowych. W roku 1932 utworzono Park Narodowy w Białowieży. BPN w dzisiejszym znaczeniu powołano w 1947 roku. Od lat 60. XX wieku powstawały kolejne formy ochrony: rezerwaty, obszar chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, rezerwat biosfery, obszar Natura 2000 i Obiekt Światowego Dziedzictwa. Na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku pozyskanie drewna ograniczono do zaspokajania lokalnych potrzeb. W roku 2015 wznowienie cięć sanitarnych z powodu gradacji kornika odrodziło konflikt dotyczący sposobu zarządzania Puszczą. W jego rozwiązanie zaangażowały się struktury Unii Europejskiej i UNESCO. Mimo prawnych i dyplomatycznych decyzji, które zapadły w ostatnich latach, nadal nie można uznać, że kwestię ochrony Puszczy Białowieskiej trwale rozwiązano.

20 czerwca –Rośliny z pomocą w naprawie środowiska – fitoremediacja – prof. dr hab. Stanisław Gawroński (SGGW w Warszawie). Powietrze, gleba i woda to składowe środowiska decydujące o stanie zdrowia i jakości życia człowieka. Rabunkowe traktowanie przyrody doprowadziło do zmian zagrażających jego egzystencji na Ziemi. Jeden ze sposobów zahamowania tych negatywnych konsekwencji niesie dyscyplina nauki zwana fitoremediacją, zdefiniowana jako: „wykorzystanie roślin wyższych do usuwania zanieczyszczeń ze środowiska lub ich unieszkodliwiania”. Rośliny stosowane w tej technologii służą do: eliminowania lub zmniejszania poziomu zanieczyszczeń w glebie, wodzie i powietrzu, wydobywania metali ciężkich z gleby i wody, degradacji związków organicznych oraz likwidacji pyłów zawieszonych i zanieczyszczeń gazowych w powietrzu. Prelegent przedstawił: (1) rodowód fitoremediacji i jej zastosowanie; (2) gatunki roślin oczyszczające glebę, wodę i powietrze; (3) fitoremediację metali ciężkich i metali szlachetnych; (4) fitoremediację zanieczyszczeń organicznych w tym mikroplastiku; (5) rolę roślin w otoczeniu człowieka: biofilia, samopoczucie, fitoremediacja w pomieszczeniach.

18 lipca – Jak i o czym „rozmawiają” komórki roślinne? – prof. dr hab. Ewa Kurczyńska (Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Śląski). Wymiana informacji między poszczególnymi komórkami budującymi ciało organizmów wielkokomórkowych jest konieczna dla ich prawidłowego wzrostu i rozwoju. Podczas wykładu zostały omówione: (1) mechanizmy pozwalające komórkom roślinnym „rozmawiać” ze sobą oraz czynniki kontrolujące taką „rozmowę”; (2) drogi wymiany informacji – poprzez błonę komórkową oraz plazmodesmy; (3) rola cząsteczek sygnalnych wymienianych między komórkami w regulacji normalnego wzrostu rośliny, jak również w związku z reakcją roślin na zmiany środowiska zewnętrznego.

8 sierpnia – Mirra, „paluszki Matki Boskiej” i „jabłuszka Pana Jezusa”: rośliny święcone w dniu Matki Boskiej Zielnej i w Oktawę Bożego Ciała – prof. dr hab. Łukasz Łuczaj (Instytut Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Rzeszowski). Zwyczaj święcenia roślin w kościołach, szczególnie bukietów w dniu Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia) i wianków w Oktawę Bożego Ciała (tydzień po święcie Bożego Ciała) jest obecny w całym kraju. Kiedyś był ważnym elementem życia wsi, obecnie występuje w formie reliktowej, kultywowany jedynie przez niektóre osoby. Prelegent przedstawił wyniki swojej akcji fotografowania bukietów i wianków prowadzonej głównie na terenie Karpat, ale także na Podlasiu i Mazowszu. Jej rezultatem jest kolekcja kilku tysięcy zdjęć. Pionierem badań nad święceniem bukietów był małopolski etnograf Seweryn Udziela, który na przełomie XIX i XX w. skatalogował rośliny święcone w 13 podkrakowskich wsiach. Autor wykładu powrócił do tych miejscowości po ponad 100 latach i porównał co święci się teraz.

19 września – Sto roślin to jeszcze nie łąka, czyli dlaczego botanik powinien badać także zwierzęta – prof. dr hab. Marcin Zych (Ogród Botaniczny UW). Rośliny dzięki procesowi fotosyntezy stanowią najważniejsze źródło energii i materii w biocenozach lądowych. Jednak zachowanie ich różnorodności gatunkowej jest warunkowane rozlicznymi powiązaniami umożliwiającymi stabilne funkcjonowanie ekosystemów. Szacuje się, że skuteczna reprodukcja prawie 90% wszystkich gatunków roślin jest związana z aktywnością różnych grup zapylaczy. Ich brak lub niedostateczna liczebność może wywoływać zjawisko limitowania pyłku co skutkuje spadkiem produkcji nasion. Prelegent przybliżył informacje nt. związków roślin i ich zapylaczy, które tworzą skomplikowane sieci relacji łączących niekiedy setki gatunków. W związku z postępującym kryzysem różnorodności biologicznej, poznanie prawidłowości rządzących sieciami ekologicznymi oraz dogłębna znajomość biologii i ekologii gatunków roślin (i ich związków ze zwierzętami) jest niezbędną podstawą skutecznej ochrony ekosystemów. W wykładzie przedstawiono: (1) istotność procesu zapylania przez zwierzęta (zoogamii) dla skutecznego rozmnażania roślin i gospodarki ludzkiej; (2) różnorodność zwierząt przenoszących pyłek roślin; (3) struktura i dynamika relacji roślina-zapylacz na poziomie ekosystemu (sieci ekologiczne); (4) stabilność i przyszłość tych relacji w antropocenie.

17 października – Co żyje, rośnie i zakwita na odpadach poprzemysłowych? – prof. dr hab. Adam Rostański (Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska UŚ). Wielkoobszarowa degradacja powierzchni ziemi spowodowana przez przemysł wydobywczy jest skutkiem składowania dużej masy odpadów poeksploatacyjnych, które lokowane na zwałowiskach oddziałują na środowisko przez wiele lat. Do najuciążliwszych przejawów degradacji środowiska w tym zakresie należy składowanie odpadów po eksploatacji i przetwarzaniu rud cynkowo-ołowiowych, powodując trwałe zanieczyszczenie gleby przez metale ciężkie. Równocześnie wieloletni brak zagospodarowania takich terenów sprzyja spontanicznej sukcesji roślinności. Szczegółowe badania szaty roślinnej terenów poprzemysłowych wskazują na znaczny udział roślin pochodzących z zasiedlenia spontanicznego. Są to w większości gatunki rodzime, często dość rzadkie. Prezentowany wykład przedstawiał: (1) charakterystykę siedlisk odpadów poprzemysłowych i kierunki ich badań; (2) zróżnicowanie szaty roślinnej wybranych obiektów poprzemysłowych, szczególnie uciążliwych dla środowiska; (3) osobliwości flory siedlisk odpadów poprzemysłowych; (4) badania i działania pro-przyrodnicze na terenach poprzemysłowych i ich efekty.

21 listopada – Od komórki do rośliny – prof. dr hab. Janusz Zimny (Zakład Biochemii i Biotechnologii, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB w Radzikowie). Wprowadzanie do roślin nowych cech lub stworzenie bardziej efektywnej kombinacji genów rodzicielskich w potomstwie, by zapewnić lepszą jakość produktu, trwa zwykle wiele lat. Dlatego hodowcy, obok klasycznych sposobów, stosują naukowe metody przyśpieszenia hodowli nowych odmian. Lansowane w krajach bogatych poglądy o nadprodukcji w rolnictwie i możliwościach powrotu do ekstensywnych systemów produkcji, oparte były na bardzo ograniczonym w czasie i przestrzeni splocie okoliczności (tania energia, szybki wzrost efektywności w rolnictwie). Wzrost cen surowców energetycznych w połączeniu ze wzrostem stopy życiowej ludnych krajów Azji spowodowały, że przepowiednia dziewiętnastowiecznego filozofa Malthusa o potencjalnym niedostatku żywności dla rosnącej liczby ludności Ziemi ponownie nabiera realnych kształtów. Dotychczasowy mechanizm podnoszenia plonów w dużej mierze się wyczerpał. Nadzieja na odpowiedni do przyrostu populacji ludzi wzrost produkcji żywności tkwi w podnoszeniu wydajności z jednostki powierzchni ziemi uprawnej. Osiągnięcia i perspektywy rozwoju biotechnologii otwierają takie możliwości. Uzyskiwanie linii homozygotycznych z komórek szlaku gametofitowego roślin jest jednym z takich osiągnięć. Wykład przybliżył zjawisko regeneracji roślin z pojedynczych komórek w warunkach kultury in vitro oraz możliwość wykorzystania narzędzi biotechnologicznych do pozyskiwania nowych ulepszonych odmian. Poza aspektami poznawczymi omawianego systemu regeneracji, prelegent wskazał także kierunki jego wykorzystania.

19 grudnia –Kolekcja akwarel Libri Picturati jako nośnik idei naukowych doby renesansu – profesorostwo Alicja Zemanek i Bogdan Zemanek (Ogród Botaniczny Wydziału Biologii UJ). Nauka i sztuka reprezentujące odmienne systemy poznania, należące dzisiaj do dwu „odrębnych kultur”, kilkaset lat temu jednoczyły się we wspólnych wysiłkach opisywania natury. Szczególnie wyraźnie widać to w okresie renesansu, kiedy obraz świata zaczął się gwałtownie rozszerzać dzięki odkrywaniu przyrody obcych kontynentów. Ponieważ metodologia nauk przyrodniczych, m.in. botaniki nie dysponowała odpowiednim aparatem pojęciowym dla udokumentowania biologicznej różnorodności organizmów, z pomocą przyrodnikom przyszli artyści. Współpraca uczonych i artystów przynosiła często znakomite rezultaty, ponieważ malarze „wyprzedzali” uczonych w obserwacji roślin. Przykładem może być kolekcja akwarel z zespołu Libri Picturati A18-30 znajdująca się obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, związana z działalnością sławnego flamandzkiego uczonego Charlesa de L’Écluse (Carolusa Clusiusa; 1526–1609). W realistycznych obrazach roślin namalowanych przez zespół flamandzkich artystów można zauważyć początki opisu morfologii roślin, natomiast krótkie komentarze robione w dużej części przez Clusiusa, dotyczyły zagadnień ekologii i geografii roślin, które rozwinęły się w nauce dużo później. Rezultatem pracy jedenastu specjalistów z pięciu krajów Europy, jest opracowanie botaniczne tej kolekcji w albumie pt. Drawn after Nature (2008). W wykładzie prelegenci prezentowali i omawiali: (1) Botaniczne skarby ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej; (2) realistyczne akwarele roślin z XVI–XVII w.; (3) Akwarele związane z botanikiem flamandzkim Carolusem Clusiusem (1526–1609); (4) Pionierskie obserwacje morfologiczne oraz opisy dotyczące ekologii i geografii roślin.

Wystąpienia cieszą się dużą popularnością. Obejrzały je dotychczas 38 433 osoby. Są stale dostępne na kanale w serwisie YouTube.

Wydarzenia zorganizowane pod patronatem PTB

Wraz z początkiem 2022 r. Towarzystwo uruchomiło na swojej stronie internetowej system rejestrowania wydarzeń botanicznych, w trakcie których organizatorzy wraz z uczestnikami promowali Rok Botaniki. W organizację przedsięwzięć z tego cyklu zaangażowały się szkoły podstawowe, licea i uczelnie wyższe, parki narodowe, nadleśnictwa, ogrody botaniczne, ośrodki kultury, biblioteki, muzea, Związek Harcerstwa Polskiego, a nawet Konsulat Generalny RP w Hongkongu (wydarzenie nr 7 w Tabeli 1). Zgłoszone wydarzenia obejmowały organizację konferencji i spotkań botanicznych, popularyzację badań naukowych i wiedzy o ochronie przyrody, szacie roślinnej i gatunkach zagrożonych wyginięciem, jak również popularyzację wiedzy o ogrodnictwie i ekologii oraz roślinach ważnych gospodarczo. Wydarzenia były skierowane także do miłośników malarstwa, fotografii, rysunku i poezji obiektem których jest roślina i jej środowisko.

Warto wspomnieć o wydarzeniu przygotowanym przez mgr. Piotra Grzegorzka, które jest cyklem 100 krótkich filmów edukacyjnych przedstawiających wybrane gatunki roślin i grzybów (zarejestrowane pod numerem 17; Tabela 1). Filmy te, publikowane systematycznie w ciągu 2022 roku, obecnie mają 90 703 odsłon (do 31.10.2023 r.). Najchętniej był dotychczas oglądany film o podagryczniku pospolitym – Aegopodium podagraria. W 2013 r. Pan Piotr Grzegorzek został odznaczony przez PTB Medalem im. Prof. Bolesława Hryniewieckiego za ogromne zaangażowanie w propagowanie wiedzy o szacie roślinnej Chrzanowskiej Małej Ojczyzny. Obecne działania wskazują, że jego pasja nie ustaje. Nowy cykl pt. #botanical_hikes liczy 54 tytuły (docelowo ma być ich 60). Łącznie w końcu maja 2024 r. miał on 23 529 odsłon.

Dzięki temu przedsięwzięciu, pod patronatem PTB odbyło się 41 różnotematycznych wydarzeń (Tabela 1), o których szerzej można przeczytać na stronach domowych organizatorów (dostęp ze strony PTB).

Zakończenie Jubileuszu stulecia Polskiego Towarzystwa Botanicznego oraz Roku Botaniki

Gala Roku Botaniki

W dniu 3 grudnia 2022 r. na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego odbyła się otwarta sesja oficjalnie kończąca obchody jubileuszowe i Rok Botaniki (Rycina 22a–k). Udział w niej wzięło 70 osób. Obok PTB współorganizatorem wydarzenia byli Wydział Biologii UW oraz Uniwersytet Otwarty UW. Uroczystości odbyły się pod patronatem honorowym Marszałka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Związku Polskich Fotografów Przyrody. Patronatu medialnego udzielił Związek Polskich Artystów Fotografików. Honorowymi gośćmi uroczystości byli Senator RP dr hab. Jadwiga Rotnicka, Dyrektor Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN prof. Lucyna Śliwa, Dyrektor Ogrodu Botanicznego UW prof. Marcin Zych oraz prezesi PTB poprzednich kadencji: prof. Tomasz Wodzicki, prof. Stefan Zajączkowski, prof. Jan Rybczyński, prof. Elżbieta Romanowska i prof. Adam Rostański.

Rycina 22

Gala Roku Botaniki wieńcząca aktywności jubileuszowe, 3 grudnia 2022 r. (a) Plakat informacyjny. (b) Przemówienia otwierające sesję, od lewej: prof. Krzysztof Spalik, prof. Anna Mikuła, prof. Adam Rostański i (c) dr Katarzyna Lubryczyńska-Cichocka. (d) Dr hab. Jadwiga Rotnicka odczytująca list gratulacyjny Marszałka Senatu RP prof. Tomasza Grodzkiego. (e) Prelegenci prof. Beata Zagórska-Marek i (f) dr hab. Mirosław Makohonienko, prof. UAM. (g) Koncert chóru Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. (h) Uczestnicy Gali. (i) Plakat zapowiadający finał konkursu fotograficznego. (j) Uczestnicy wraz z członkami Komisji Konkursu po rozdaniu nagród. (k) Okładka kalendarza na rok 2023 ze zdjęciami laureatów konkursu fotograficznego.

Galę Roku Botaniki otworzyła prof. Anna Mikuła, prezes PTB. W imieniu współorganizatorów zebranych przywitali dziekan Wydziału Biologii UW prof. dr hab. Krzysztof Spalik oraz dyrektor Uniwersytetu Otwartego UW dr Katarzyna Lubryczyńska-Cichocka. Następnie głos zabrała Pani Senator RP dr hab. Jadwiga Rotnicka, która odczytała list gratulacyjny Marszałka Senatu prof. Tomasza Grodzkiego (Rycina 23).

Rycina 23

List gratulacyjny Marszałka Senatu prof. dra hab. Tomasza Grodzkiego.

Uroczystość uświetniły dwa wykłady, które zarejestrowano i udostępniono online na kanale YouTube Nauka/Science SGGW. Pierwszy wykład pt. Zazielenianie Ziemi w skali geologicznej – historia konkurencji i współpracy wygłosiła prof. dr hab. Beata Zagórska-Marek, emerytowany profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, której zainteresowania naukowe dotyczą biologii rozwoju roślin, w szczególności mechanizmów odpowiedzialnych za funkcjonowanie roślinnych tkanek twórczych oraz powstawanie różnorodności fenotypowej komórek, tkanek i organów. Prelegentka poprowadziła słuchaczy przez kolejne etapy zazieleniania Ziemi, które rozpoczęło się pojawieniem prokariotycznych komórek zdolnych do przeprowadzania fotosyntezy. Cyjanobakterie produkując tlen zaczęły fundamentalnie zmieniać środowisko przyczyniając się do powstania tarczy ozonowej w atmosferze. Jako źródło węglowodanów stały się pokarmem i pożądanym partnerem w relacjach z innymi przedstawicielami prokariontów. Seryjne endosymbiozy pomiędzy bakteriami i archeonami z grupy Asgard przyczyniły się do powstania chimer komórkowych, w tym fotosyntezujących komórek eukariotycznych. Sukcesem fototrofów eukariotycznych, tworzących z grzybami pionierskie chimery organizmalne, było zazielenienie lądów. Specjalizacja funkcjonalna pozwoliła wielokomórkowym roślinom sprostać wyzwaniom, jakimi na lądzie były grawitacja i brak wody. Przekazanie przez glewiki możliwości syntezy neochromu, na drodze poziomego transferu genów (HGT), umożliwiło paprociom, w warunkach konkurencji z roślinami nasiennymi, przetrwanie i intensywną radiację w siedliskach zacienionych. Wykształcona wcześnie zdolność wysokiej tolerancji nabytków genomowych sprawiła, że specjacja roślin odbywać się mogła na drodze hybrydyzacji. Fenotypową różnorodność powiększała możliwość współpracy komórek odmiennych genetycznie, czego przykładem u roślin wyższych są chimery międzygatunkowe, a nawet międzyrodzajowe. Liczne epizody hybrydyzacyjne podczas kolejnych etapów zazieleniania naszej planety przekonują, że właśnie współpraca, łączenie odmiennych potencjałów, stanowi o sukcesie ewolucyjnym.

Drugi wykład pt. Rzeka czasu – rośliny i człowiek w zmieniającym się świecie przedstawił dr hab. Mirosław Makohonienko, prof. UAM z Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, specjalizujący się w badaniu relacji człowiek-środowisko poprzez rekonstrukcję zmian środowiskowych okresu późnego glacjału i holocenu. Wykład dotyczył formowania się życia na Ziemi oraz wpływu człowieka na planetę na przestrzeni lat. Na Ziemi życie zaistniało blisko 4 tysiące milionów lat temu i rozwijało się w korowodzie pokoleń posiłkując się materią i energią wnętrza Ziemi – początkowo za sprawą autotroficznych organizmów chemosyntetyzujących, z czasem energią spływającą na Ziemię potokami fotonów, wytwarzanych w reakcjach termojądrowych, odległego o 150 milionów kilometrów Słońca. Bez fotonów i fotosyntezy roślin nie byłoby kręgowców, w tym ssaków, naczelnych i istot z rodzaju Homo, a następnie ludzkiej sztuki oraz poznawania siebie i otaczającego wszechświata. Współczesny świat roślin ery kenozoiku, czyli okresu ‘nowego życia’, przypadający na ostatnie 66 milionów lat, ukształtował się w zasadniczej postaci na długo zanim człowiek pojawił się w ziemskich ekosystemach. Rodzaj ludzki dla bogatego w swym zróżnicowaniu świata roślin jest zjawiskiem nad wyraz młodym, goszczącym chwilę w geologicznej skali czasu (zaledwie od 2,5 miliona lat). Niemal całą swoją historię człowiek przeżywał jako paleolityczny zbieracz i mezolityczny łowca. Jako rolnik siejący zboża zaistniał od schyłku ostatniej epoki glacjalnej, od około 11 tysięcy lat, początkowo jedynie na małym skrawku zachodniej Azji. Na ziemiach nadwiślańskich uprawne poletka i przydomowe zagony uprawianych roślin, jawiące się wysepkami w morzu puszcz, pojawiają się 7,5 tysiąca lat temu. W tej stosunkowo krótkiej historii człowieka-rolnika, ziemskie ekosystemy za sprawą antropopresji przeszły ogromne przeobrażenia. Jak przekonuje Ruddiman (2003), inicjowaniu zmian klimatycznych w skali globalnej, wiodących do dzisiejszego ocieplenia, upatrywać należy w przejściu na uprawę roślin i hodowlę zwierząt już w czasach rewolucji neolitycznej, które w kolejnym etapie, w dobie industrialnej, spotęgowano spalaniem roślin kopalnych. Wielki wpływ człowieka na świat roślin w skali planety nastąpił za sprawą Europejczyków ponad 500 lat temu, w schyłku XV wieku – dając początki procesom globalizacji w sferze gospodarczej, społecznej i biogeograficznej. Od narodzin rodzaju ludzkiego, pojawiające się wielkie innowacje kulturowe prowadziły do kolejnych transformacji biosfery – krok po kroku doprowadzając do szóstego w historii wielkiego wymierania. Człowiek stał się dziś jednym z głównych czynników kształtujących świat roślin – bezpośrednio lub pośrednio decydując o ich życiu, stając się ich stwórcą według własnych upodobań. Dziś, w dobie antropocenu, wprowadzamy rośliny w tworzone ręką człowieka ekosystemy na orbicie okołoziemskiej, inicjując pozaziemską synatropizację Układu Słonecznego. Quo vadis? Dokąd zmierzamy, dokąd w tej drodze dojdziemy? Zależeć to będzie w wielkim stopniu od nas samych, naszej wiedzy i wrażliwości naszych uczuć.

Podsumowania aktywności podjętych w Roku Botaniki i ich efektów dokonała prof. dr hab. Anna Mikuła. Atrakcją uroczystości była premiera filmu pt. Amor plantarum nos unit – 100 lat Polskiego Towarzystwa Botanicznego, nagranego podczas obchodów uroczystości Jubileuszowych w czerwcu 2022 r. Następnie odbył się koncert w wykonaniu chóru Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. W drugiej części spotkania ogłoszono wyniki otwartego konkursu fotograficznego pt. Piękno świata roślin, grzybów i śluzowców. Celem konkursu była popularyzacja piękna i walorów roślin, grzybów, śluzowców oraz siedlisk ich występowania, jak również prezentowanie dziedzictwa przyrodniczego Polski oraz zagrożeń szaty roślinnej i mykobioty naszego kraju w obrazach fotograficznych. Poprzez ten rodzaj aktywności Towarzystwo doceniło zdolności fotograficzne miłośników przyrody oraz zwróciło uwagę na ich twórczą i estetyczno-botaniczną wrażliwość. Konkurs obejmował sześć kategorii: I. Mikro – rośliny, grzyby i śluzowce pod mikroskopem; II. Makro – rośliny, grzyby i śluzowce z bliska; III. Portrety roślin, grzybów i śluzowców; IV. Rośliny, grzyby i śluzowce w środowisku; V. Zbiorowiska roślinne i krajobrazy roślinne; VI. Zniszczenia i zagrożenia szaty roślinnej i mykobioty.

Komisję Konkursową powołaną przez Zarząd Główny PTB stanowili:

1. dr hab. Marek Kucharczyk, prof. UMCS (przewodniczący Komisji) - członek Związku Polskich Artystów Fotografików oraz Związku Polskich Fotografów Przyrody. Poprzez fotografowanie wyraża głębokie emocje, czy to poprzez wierny zapis rzeczywistości filtrowany przez osobisty punkt widzenia, czy też balansowanie między przedstawieniem a abstrakcją. Jest autorem lub współautorem licznych wystaw. Prace publikował w wydawnictwach albumowych, podręcznikach, książkach, czasopismach naukowych i popularnonaukowych.

2. prof. dr hab. Jacek Herbich – uczestnik wielu krajowych i zagranicznych wystaw fotograficznych o tematyce przyrodniczej. Fotografię wykorzystuje w swojej pracy naukowej. Jest autorem ponad tysiąca zdjęć przyrodniczych opublikowanych w kilkudziesięciu książkach i artykułach naukowych, popularnonaukowych i podręcznikach.

3. Małgorzata Książkiewicz – członek Związku Polskich Fotografów Przyrody. Zauroczona naturą obserwuje, dostrzega, odkrywa i zapisuje zmienne piękno przyrody. Zadowalają ją zastane warunki, w których światło jest dodatkowym bonusem. Laureatka wielu konkursów fotograficznych. Zaistniała w kilku edycjach „Fotografa Roku” ZPFP.

4. Tomasz Młynarczyk – artysta fotograf, członek Związku Polskich Artystów Fotografików, wcześniej także Związku Polskich Fotografów Przyrody oraz Radzyńskiego Klubu Fotograficznego Klatka. Zajmuje się fotografią koncepcyjną i eksperymentalną oraz szeroko rozumianą fotografią społeczną. Stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na rok 2019 w dziedzinie sztuk wizualnych oraz Marszałka Województwa Lubelskiego na rok 2021. Autor wielu wystaw indywidualnych oraz uczestnik ponad 150 wystaw zbiorowych w kraju i za granicą.

5. dr Magdalena Sobolewska-Bereza – biolożka, fotografka, edukatorka związana z Wydziałem Biologii UW. Od wielu lat prowadzi warsztaty i spacery fotograficzne, botaniczne, florystyczne i ogrodnicze. Interesuje się wykorzystaniem fotografii w coachingu, uważną fotografią, a także tworzeniem prac plastycznych nawiązujących do piękna natury i bogactwa bioróżnorodności.

W konkursie nagrodzono następujące prace:

1. Sinice, Artur Jastrzębski – Nagroda Internautów oraz wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Mikro – rośliny, grzyby i śluzowce pod mikroskopem

2. Mikrokosmos, Wojciech Szypuła - Nagroda Komisji Konkursowej w kategorii Mikro – rośliny, grzyby i śluzowce pod mikroskopem

3. W leśnym zaciszu, mały urokliwy świat..., Edyta Prusinowska – Nagroda Internautów w kategorii Makro – rośliny, grzyby i śluzowce z bliska

4. Saprotrof, Robert Głowacki – Nagroda Komisji Konkursowej w kategorii Makro – rośliny, grzyby i śluzowce z bliska

5. Prawdziwa żółć, Marta Milnacej – Nagroda Internautów w kategorii Portrety roślin, grzybów i śluzowców

6. Sasanka, Waldemar Graś – Nagroda Komisji Konkursowej w kategorii Portrety roślin, grzybów i śluzowców

7. Sosna, która serce w Górach Stołowych zostawiła..., Edyta Prusinowska – Nagroda Internautów w kategorii Rośliny, grzyby i śluzowce w środowisku

8. Co kryje nawłoć, Robert Głowacki – Nagroda Komisji Konkursowej w kategorii Rośliny, grzyby i śluzowce w środowisku

9. Pieniny odziane w jesienną szatę, Edyta Prusinowska – Nagroda Internautów w kategorii Zbiorowiska roślinne i krajobrazy roślinne

10. Jezioro Wiejki, Jakub Bobrowski – Nagroda Komisji Konkursowej w kategorii Zbiorowiska roślinne i krajobrazy roślinne

11. Spiralna choroba ekosystemu leśnego Gór Izerskich, Edyta Prusinowska – Nagroda Internautów oraz wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Zniszczenia i zagrożenia szaty roślinnej i mykobioty

12. Zakwity, Krzysztof Banaś – Nagroda Komisji Konkursowej w kategorii Zniszczenia i zagrożenia szaty roślinnej i mykobioty

Ponadto Komisja Konkursowa przyznała specjalne wyróżnienia następującym pracom:

1. Pierwociny życia, Andrzej Kaźmierczak – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Mikro – rośliny, grzyby i śluzowce pod mikroskopem

2. Łowca, Barbara Bacler-Żbikowska – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Makro – rośliny, grzyby i śluzowce z bliska

3. Ale mam zębiska, Małgorzata Grzenia – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Makro – rośliny, grzyby i śluzowce z bliska

4. Lilia, Kamila Półkoszek – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Portrety roślin, grzybów i śluzowców

5. W mroku nocy, Sebastian Krupa – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Portrety roślin, grzybów i śluzowców

6. Monetki, Waldemar Graś – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Rośliny, grzyby i śluzowce w środowisku

7. Bajeczny pięcioróg, Patryk George – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Rośliny, grzyby i śluzowce w środowisku

8. Spotkanie na szczycie, Maja Kurant – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Zbiorowiska roślinne i krajobrazy roślinne

9. Nad rzeką, Tomasz Dolat - Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Zbiorowiska roślinne i krajobrazy roślinne

10. Trudne życie w polu, Michał Skrzypczak – Wyróżnienie Komisji Konkursowej w kategorii Zniszczenia i zagrożenia szaty roślinnej i mykobioty

Uroczystościom towarzyszyła wystawa prac laureatów konkursu, którą można było podziwiać w holu Wydziału Biologii UW.

Konferencja pt. Śladami Mistrzów – z przeszłością w przyszłość

Ostatnim wydarzeniem obchodów jubileuszu stulecia PTB była konferencja pt. Śladami Mistrzów – z przeszłością w przyszłość zorganizowana 13 kwietnia 2024 r. w Warszawie przez Sekcję Geobotaniki i Ochrony Szaty Roślinnej PTB, Oddział Warszawski PTB oraz Instytut Nauk Leśnych SGGW (Rycina 24a–b). Jej celem była przede wszystkim promocja i dystrybucja jubileuszowej monografii pt. Śladami Mistrzów. Miejsca fascynacji prekursorów polskiej geobotaniki wydanej pod redakcją Artura Obidzińskiego (Obidziński, 2023). Komitet naukowy konferencji stanowili: prof. dr hab. Jan Marek Matuszkiewicz – Uniwersytet Warszawski, dr hab. Beata Barabasz-Krasny, prof. uczelni – Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, dr hab. Piotr Górski, prof. uczelni – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, dr Artur Obidziński – SGGW w Warszawie, dr inż. Roman Zielony – SGGW w Warszawie. W skład komitetu organizacyjnego konferencji weszli: przewodnicząca dr inż. Katarzyna Marciszewska – SGGW w Warszawie, dr Anna Rysiak – UMCS w Lublinie, dr hab. Marzena Sujkowska-Rybkowska – SGGW w Warszawie, dr hab. Andrzej Szczepkowski – SGGW w Warszawie, dr inż. Wojciech Ciurzycki – SGGW w Warszawie.

Rycina 24

Konferencja pt. Śladami Mistrzów – z przeszłością w przyszłość zamykająca 13 kwietnia 2024 r. obchody stulecia Polskiego Towarzystwa Botanicznego. (a) Przewodnicząca Oddziału Warszawskiego PTB dr hab. Ewa Muszyńska (w środku) otwierająca sesję; po lewej: prowadzący sesję dr hab. Piotr Górski, prof. UP; po prawej: prof. Elżbieta Zenkteler przeglądająca wydawnictwa PTB. (b) Dr Artur Obidziński – redaktor monografii prowadzący dyskusję (po prawej).

Udział w konferencji wzięło 78 osób reprezentujących 38 instytucji z całej Polski. Ponadto 128 osób uczestniczyło w obradach w formie zdalnej dzięki transmisji na żywo realizowanej przez SGGW TV, a kolejnych prawie 400 osób skorzystało z nagrania dostępnego na kanale SGGW Science w ciągu pierwszych kilku tygodni po spotkaniu (https://www.youtube.com/watch?v=Qx4BLQuJOmY). W konferencji uczestniczyli członkowie Zarządu Głównego PTB wraz z prezes prof. Anną Mikułą, członkowie honorowi Towarzystwa, przedstawiciele wielu uczelni i instytutów naukowych, ogrodów botanicznych, Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, środowisk nauczycielskich i edukacyjnych, organizacji pozarządowych oraz studenci.

Konferencję otworzyli prof. dr hab. Jan Marek Matuszkiewicz – przewodniczący Sekcji Geobotaniki i Ochrony Szaty Roślinnej PTB i dr hab. inż. Ewa Muszyńska – przewodnicząca Oddziału Warszawskiego PTB oraz dr hab. Roman Wójcik, prof. SGGW – dyrektor Instytutu Nauk Leśnych SGGW w Warszawie. Na program konferencji złożyło się pięć referatów przedstawionych podczas dwóch sesji, które poprowadzili dr hab. Beata Barabasz-Krasny, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Krakowie oraz dr hab. Piotr Górski, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Referaty w sesjach wygłosili: prof. dr hab. Anna Mikuła (PAN OB-CZRB w Powsinie) pt. 100 lat Polskiego Towarzystwa Botanicznego, dr inż. Dan Wołkowycki (Politechnika Białostocka) pt. Puszcze i bagna podlaskiego pogranicza – matecznik flor Rzeczypospolitej, dr hab. Władysław Danielewicz, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu pt. Botaniczne eksploracje lasów Wielkopolski, prof. dr hab. Adam Rostański i prof. dr hab. Barbara Tokarska-Guzik (Uniwersytet Śląski) pt. Geobotaniczne tradycje Górnego Śląska oraz prof. dr hab. Konrad Wołowski (Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN) i dr hab. Beata Barabasz-Krasny, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Krakowie pt. Botaniczna różnorodność Małopolski – ambicje i przyjaźnie. Wygłoszone referaty przybliżyły historię badań geobotanicznych i sylwetki prekursorów badań w opisywanych przez referentów regionach. Podkreślono w nich znaczenie ciągłości badań w wybranych obiektach, osobowości mistrzów, przekazywania tradycji zawodowych oraz relacji mistrz – uczeń. Część referatową zamknęło wprowadzenie do dyskusji dr. Artura Obidzińskiego (SGGW w Warszawie) pt. Z przeszłością w przyszłość – cele i sposoby upowszechniania historii geobotaniki, który następnie moderował jej przebieg. Głos w dyskusji zabrali: Anna Mikuła, Jan Matuszkiewicz, Piotr Górski, Dawid Lewandowski, Julia Sochacka, Piotr Mędrzycki, Tomasz Załuski, Władysław Danielewicz, Cezary Jastrzębski, Roman Zielony, Jacek Herbich, Marcin Kiedrzyński. Refleksje zgromadzonych, które wybrzmiały w dyskusji były wielowątkowe, ale zogniskowane wokół kilku najważniejszych kwestii. Obejmowały one m.in. rozważania nt. poprawności przyszłych badań, które są mocno i nierozerwalnie związane z odkryciami poprzedników (zgodnie z zasadą, że współczesność osadzona jest w przeszłości). Podsumowano także samo dzieło dr. A. Obidzińskiego stwierdzając, że książka pokazując personalny wymiar nauki będzie miała dużą siłę oddziaływania społecznego. Spełnia ona wiele funkcji, m.in. podręcznika akademickiego oraz przewodnika krajoznawczego z bardzo profesjonalnym przekazem wiedzy przyrodniczej. Wydanie to nawiązując i utrwalając świat przyrody widziany przez dawniejszych badaczy, pokazuje rozwój myśli naukowej i zmianę paradygmatów w geobotanice, przyczynia się do lepszego zrumienia przemian roślinności ucząc tym samym pokory w formułowaniu sądów. Uczestnicy spotkania zgodnie podkreślili potrzebę i wielki sens aktywnego upowszechniania monografii w kręgach edukacyjnych i krajoznawczych w różnej formie zarówno stacjonarnych konferencji, jak i wypraw terenowych zaplanowanych w oparciu o monografię. Dyskusję podsumował i obrady zamknął prof. dr hab. Jan Marek Matuszkiewicz. Spontanicznym, ciepłym akcentem zakończenia konferencji było wręczenie dr. Obidzińskiemu okazałego bukietu tulipanów w podziękowaniu za wysiłek włożony w powstanie tak szczególnego dzieła. Uczestnicy konferencji zostali natomiast na pożegnanie obdarowani przez organizatorów niezapominajkami, które nieprzypadkowo stanowiły kwiatową, symboliczną oprawę spotkania.