Przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach[1]
Lidia Borkowska urodziła się 8 sierpnia 1967 r. w Radzyniu Podlaskim. Szkołę podstawową ukończyła w Białkach koło Siedlec (1982). Wykształcenie średnie zdobyła w Liceum Ogólnokształcącym im. B. Prusa w Siedlcach (matura 1986). W tym samym roku podjęła studia na Wydziale Rolniczym Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej (WSRP) w Siedlcach, gdzie w 1991 r. uzyskała tytuł magistra biologii na podstawie pracy Zmiany we florze rezerwatu „Gołobórz”, przygotowanej pod kierunkiem prof. Zygmunta Głowackiego. Wkrótce rozpoczęła pracę w Zakładzie Botaniki (od 2017 Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin) na macierzystym Wydziale Rolniczym WSRP (w latach 2001–2014 Akademia Podlaska, od 2014 Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny, Wydział Przyrodniczy). Jako nauczyciel akademicki związana była z tą jednostką od 1991 r. do końca życia, przechodząc kolejne etapy kariery zawodowej.
W pracy naukowo-badawczej Dr hab. Lidia Borkowska początkowo zajmowała się florystyką i geobotaniką oraz zmianami szaty roślinnej w obszarach chronionych wschodniej Polski. Wraz z grupą siedleckich botaników brała udział w waloryzacji przyrodniczej gmin nadbużańskich, jak również w przygotowaniu dokumentacji projektowanego rezerwatu „Trojan” (obecnie obszar objęty ochroną w ramach programu „Natura 2000”) oraz projektowanego Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” (utworzony w 1994 r.).
W połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. zaczęła uczestniczyć w Seminariach Geobotanicznych organizowanych przez prof. prof. Krystynę i Janusza Falińskich w Białowieskiej Stacji Geobotanicznej Uniwersytetu Warszawskiego w Białowieży. Od tego czasu głównym obszarem Jej zainteresowań poznawczych stały się problemy z dziedziny ekologii roślin, w szczególności biologii populacji. Poligonem badawczym były porzucone łąki Uroczyska Reski w Białowieskim Parku Narodowym (BPN). To tutaj prowadziła obserwacje i eksperymenty, które miały na celu ocenę wzorca przestrzennego roślinności, poznanie wpływu eksperymentalnych zaburzeń na jej strukturę przestrzenną oraz wpływu warstwy obumarłych szczątków roślinnych (nekromasy) na rekrutację siewek w różnych płatach roślinnych. Wyniki tych badań dały podstawę do przygotowania rozprawy doktorskiej pt. Zaburzenia wywołane eksperymentalnie w zbiorowisku niekoszonej łąki Cirsietum rivularis Ralski 1931 a funkcjonowanie niszy regeneracyjnej, której promotorem była prof. K. Falińska. Stopień doktora nauk biologicznych otrzymała na Wydziale Rolniczym Akademii Podlaskiej w Siedlcach w kwietniu 2001 r.
Po doktoracie kontynuowała badania w zakresie biologii populacji i ekologii ewolucyjnej. Koncentrowała się głównie na problemach długoterminowej dynamiki roślinności oraz mechanizmach wymiany gatunków na porzuconych łąkach w Uroczysku Reski. Opracowała ponadto historię życia wybranych gatunków roślin klonalnych (Cirsium rivulare, Filipendula ulmaria, Carex cespitosa), występujących w runi tych łąk. We współpracy z biologami molekularnymi z własnego ośrodka oraz z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, dzięki wykorzystaniu mikrosatelitów jako markerów molekularnych, możliwe stało się prześledzenie relacji między ewolucją cech historii życiowych osobników (genetów) u gatunków klonalnych a ewolucją rekrutacji siewek oraz zwrócenie uwagi na bilans między rozmnażaniem aseksualnym i seksualnym a poziomem różnorodności genetycznej populacji gatunków klonalnych. W dalszym ciągu badała wpływ nekromasy na pojaw siewek, ale jako novum wzięła pod przysłowiową lupę tzw. nieglebowy bank nasion zmagazynowany wewnątrz trzonów wielkokępowej turzycy C. cespitosa. W owym czasie to zagadnienie budziło niewielkie zainteresowanie badaczy.
Większość zebranych przez Nią materiałów została opublikowana i weszła w skład osiągnięcia habilitacyjnego zatytułowanego Ekologia gatunków roślin klonalnych w procesie sukcesji na niekoszonej łące. Złożyło się na nie pięć artykułów (Falińska i in., 2010; Lembicz i in., 2011; Borkowska, 2014; Borkowska i in., 2014, 2017), które ukazały się w renomowanych czasopismach naukowych. W marcu 2018 r. Rada Naukowa Instytutu Botaniki PAN im. W. Szafera w Krakowie nadała Jej stopień doktora habilitowanego w dziedzinie nauk biologicznych w dyscyplinie biologia.
Równolegle w badaniach Doktor Lidii Borkowskiej wciąż przewijała się problematyka przemian flory i roślinności w obszarach chronionych wschodniej Polski, szczególnie na terenie BPN, gdzie m.in. we współpracy z badaczami z innych ośrodków naukowych w Polsce i w Niemczech (Applied Plant Ecology, Biocenter Klein Flottbek, Universität Hamburg) badała wpływ turystyki na występowanie inwazyjnych gatunków roślin wzdłuż kolejki wąskotorowej. W ostatnich latach realizowała ponadto projekty interdyscyplinarne, m.in. obejmujące wpływ gniazdowania ptaków na właściwości gleby i skład gatunkowy roślinności w lasach i parkach, jak również z zakresu ekofizjologii, w tym nad zawartością metali śladowych w roślinach oraz nad oddziaływaniem właściwości gleby na rozwój części nadziemnych i podziemnych oraz biomasę roślin u gatunków inwazyjnych. Wszystkie badania zaowocowały kolejnymi publikacjami w uznanych periodykach naukowych (Landscape and Ecological Engineering, Acta Poloniae Pharmaceutica. Drug Research, Flora, Science of the Total Environment).
Dr hab. Lidia Borkowska miała też kolejne plany, a wśród nich opracowanie mapy zbiorowisk roślinnych swojego wieloletniego poligonu badawczego – Uroczyska Reski, z wykorzystaniem danych teledetekcyjnych, we współpracy z Instytutem Badawczym Leśnictwa w Sękocinie Starym. Niestety, nie udało Jej się zrealizować tego ambitnego przedsięwzięcia, jak i wielu innych pomysłów, zamierzeń i planów…
Doktor Lidia Borkowska od szeregu lat zmagała się z ciężką chorobą. Po każdym uderzeniu podnosiła się jednak i znów stawała do pracy – wracała do badań terenowych, publikowania i dydaktyki.
Oprócz osiągnięć na polu naukowym miała także bogaty dorobek dydaktyczny jako autorka i realizatorka programów ćwiczeń i wykładów, m.in. z takich przedmiotów, jak Botanika ogólna i systematyczna, Ekologia roślin, Dydaktyka biologii, Botanika lekarska, Rośliny lecznicze i podstawy ziołolecznictwa czy Farmakognozja. Na potrzeby tych ostatnich kursów w 2016 r. ukończyła Studia Podyplomowe w zakresie „Zioła w profilaktyce i terapii” na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Była ponadto współautorką skryptu Ćwiczenia z botaniki oraz Przewodnika do ćwiczeń z botaniki (5 wydań), które już od ponad dwóch dekad służą studentom kierunków biologia i rolnictwo dzisiejszego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.
Dr hab. Lidia Borkowska szczególnie ceniła sobie pracę z młodzieżą. Powiedzieć, że była dobrym i bardzo lubianym przez studentów nauczycielem akademickim, to za mało. Była wspaniałą, mądrą nauczycielką, pełną zapału i entuzjazmu, osobą która potrafiła inspirować i motywować. Jako znakomita towarzyszka wypraw terenowych i niezastąpiona przewodniczka po meandrach botaniki, była prawdziwym wychowawcą młodych ludzi, z którymi świetnie potrafiła się porozumieć. Z wielkim zaangażowaniem przez ponad 20 lat sprawowała opiekę naukową nad Studenckim Kołem Naukowym Ekologów „Ciconia” na macierzystym Wydziale. Studenci pracujący pod kierunkiem Doktor Lidii Borkowskiej uczestniczyli w wielu ogólnopolskich i międzynarodowych konferencjach, a za swoje badania zdobyli kilkanaście nagród i wyróżnień. Organizowała ponadto liczne obozy naukowe, najczęściej w BPN, ale również w Suwalskim Parku Krajobrazowym, Puszczy Knyszyńskiej i Lasach Parczewskich.
Nasza koleżanka Lidka Borkowska była wspaniałą osobą. W życiu zawodowym wyróżniały Ją profesjonalizm, sumienność i niezwykła obowiązkowość. Zawsze chętnie podejmowała nowe wyzwania. Kochała swoją pracę, którą wykonywała z ogromnym zaangażowaniem, wkładając w nią całe serce. W kontaktach prywatnych była osobą nadzwyczaj sympatyczną, ciepłą, pogodną i skromną. Kochała ludzi, zawsze dla każdego miała uśmiech i dobre słowo.
Śmierć zabrała Ją przedwcześnie, mimo heroicznej walki… Lidka była prawdziwą wojowniczką. Wystarczy tylko nadmienić, że w czasie trwania choroby opublikowała większość najważniejszych prac, ukończyła studia podyplomowe i uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego. W ostatnich latach Jej pasją był nordic walking, w którym zdobyła mistrzostwo Polski i mistrzostwo Europy (2016). Gdy latem 2018 r. spadł na Nią ten najcięższy cios, już w kilka dni po drastycznym zabiegu chirurgicznym, dawała dowody niezwykłej dzielności, hartu i pogody ducha. Starała się nikogo nie absorbować swoją osobą, a za każdą, nawet najdrobniejszą przysługę, dziękowała po wielokroć. Nie sposób zapomnieć tych wszystkich słów: „dziękuję”, „jestem wdzięczna”, „jestem twoją dłużniczką”, zapisywanych na kartkach kolejnych brulionów, potem przesyłanych w smsach i mailach, wreszcie – ku ogromnemu zaskoczeniu i radości – także z trudem wypowiadanych, a w ostatnich miesiącach znowu pisanych…
Bezlitosna choroba zwyciężyła. Lidka zmarła 10 listopada 2020 r., w swoim domu w Grabianowie koło Siedlec. Mimo wielkiego cierpienia, odeszła cicho i spokojnie – tak jak żyła. Po nabożeństwie żałobnym w kościele pw. Świętego Ducha, 16 listopada została odprowadzona na cmentarz przy ul. Janowskiej w Siedlcach, gdzie spoczęła w grobie rodzinnym.
Żegnaj Lidko, droga koleżanko i przyjaciółko, prawdziwa wojowniczko. Byłaś jednym z najdzielniejszych ludzi jakich przyszło nam spotkać na swojej drodze. Będzie nam brakowało Twojej dobroci, szczerości, wiedzy, wrażliwości, pogody ducha i optymistycznego „Będzie dobrze!”. Trudno jest pogodzić się z taką stratą, można tylko z nadzieją powtórzyć za poetą:
Wierzę, że nie gaśnie w śmierci żadna myśl i czyn serdeczny.
Ci co odwołani wcześniej, nas wprowadzą w żywot wieczny.[2]
Ważniejsze publikacje naukowe dr hab. Lidii Borkowskiej
Borkowska, L. (1995). Zmiany we florze rezerwatu „Gołobórz” w latach 1980–1990 [Changes in the flora of the “Gołobórz” nature reserve in 1980–1990]. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach, Ser. Nauki Przyrodnicze, 44, 75–89.
Borkowska, L. (1996). Pojaw siewek w mozaikowej roślinności porzuconych łąk (wstępny wynik eksperymentu) [The appearance of seedlings in the mosaic vegetation of abandoned meadows (preliminary result of experiment)]. Phytocoenosis, Seminarium Geobotanicum, 4, 69–82.
Borkowska, L., Ciosek, M. T., Głowacki, Z., Marciniuk, P., Wierzba, M. (1999). Materiały do flory Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” [Notes on the flora of the “Podlaski Przełom Bugu” Landscape Park]. Fragmenta Floristica et Geobotanica, Ser. Polonica, 6, 21–30.
Ciosek, M. T., Borkowska, L. (2002). Rośliny zagrożone w parkach krajobrazowych Doliny Bugu [Endangered plants in landscape parks of the Bug River valley]. W J. Kurowski, P. Witosławski (Red.), Funkcjonowanie parków krajobrazowych w Polsce [The functioning of landscape parks in Poland] (ss. 115–120). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Borkowska, L. (2003). Contribution of grasses in the community of unmowed meadow 20 years after cessation of its use (experimental study). W L. Frey (Red.), Problems of grass biology (ss. 569–574). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences.
Borkowska, L. (2003). Wpływ antropopresji na zmiany florystyczne w rezerwacie „Gołobórz” (woj. mazowieckie) [The impact of anthropopressure on floristic changes in the “Gołobórz” nature reserve (Mazovia Province)]. W Materiały z V Krajowej Konferencji „Ochrona przyrody a turystyka. Jaka turystyka w rezerwatach przyrody” [Proceedings of the 5th National Conference “Nature protection and tourism. What kind of tourism in nature reserves”] (ss. 159–166). Uniwersytet Rzeszowski.
Borkowska, L., Szczygielska, M. (2003). A station of Phallus hadriani in Siedlce, central eastern Poland. Acta Scientiarum Polonorum, 2(1–2), 57–59.
Borkowska, L. (2004). Wzorce rekrutacji siewek gatunków klonalnych w zbiorowisku niekoszonej łąki Cirsietum rivularis Ralski 1931. Wyniki badań eksperymentalnych [Patterns of clonal plants seedling recruitment in the community of unmowed meadow Cirsietum rivularis Ralski 1931. Results of experimental study]. Phytocoenosis, Archivum Geobotanicum, 10, 1–71.
Borkowska, L. (2004). Patterns of seedling recruitment in experimental gaps on mosaic vegetation of abandoned meadows. Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 73(4), 343–350. https://doi.org/10.5586/asbp.2004.045
Borkowska, L., Krechowski, J., Piórek, K. (2005). Grass seeds bank in tussocks of Carex cespitosa L. W L. Frey (Red.), Biology of grasses (ss. 363–372). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences.
Borkowska, L. (2006). The effect of experimental disturbances on the floristic composition of the vegetation in abandoned meadows. Polish Botanical Studies, 22, 63–70.
Ciosek, M. T., Krechowski, J., Piórek, K, Borkowska, L., Błazik, A. (2008). Population variability of Beckmannia eruciformis (Poaceae) in central eastern Poland. Electronic Journal of Polish Agricultural Universities, 11(2), Article 4.
Krechowski, J., Piórek, K., Borkowska, L. (2008). Dynamika populacji Genistella sagittalis (L.) Gams in Hegi w Puszczy Kozienickiej w okresie 1997–2007 [Dynamics of Genistella sagittalis (L.) Gams in Hegi population in the Kozienicka Primeval Forest in the period of 1997–2007]. Sylwan, 152(7), 67–72.
Ciosek, M. T., Chursowicz, B., Borkowska, L. (2010). Zmiany w szacie roślinnej rezerwatu „Grąd Radziwiłłowski” (Wysoczyzna Drohiczyńska) w latach 1971–2008 [Changes in the vegetation of the “Grąd Radziwiłłowski” nature reserve (Drohiczyńska Upland) between 1971 and 2008]. Sylwan, 154(4), 275–281.
Falińska, K., Jarmołowski, A., Lembicz, M., Borkowska, L. (2010). Patterns of genetic diversity in populations of Filipendula ulmaria (L.) Maxim. at different stages of succession on a meadow abandoned for 30 years. Polish Journal of Ecology, 58(1), 27–40.
Dzido, A., Borkowska, L. (2011). Flora torowisk miasta Siedlce [The flora of railways in Siedlce town]. Ekologia i Technika, 19(3A), 37–41.
Lembicz, M., Piszczałka, P., Grzybowski, T., Woźniak, M., Jarmołowski, A., Borkowska, L., Falińska, K. (2011). Microsatellite identification of ramets and genets in a clonal plant populations: The case of Cirsium rivulare. Flora, 206, 792–798. https://doi.org/10.1016/j.flora.2011.04.006
Borkowska, L., Nowicka-Falkowska, K., Piórek, K., Trębicka, A. (2012). Szata roślinna rezerwatu „Śnieżyczki” (Nizina Południowopodlaska) [Vegetation of the “Śnieżyczki” nature reserve (Południowopodlaska Lowland)]. Sylwan, 156(1), 64–71.
Wolska, K., Kot, B., Mioduszewska, H., Sempruch, C., Borkowska, L., Rymuza, K. (2012). Occurrence of the nan1 gene and adhesion of Pseudomonas aeruginosa isolates to human buccal epithelial cells. Biological Letters, 49(1), 85–90. https://doi.org/10.2478/v10120-012-0011-6
Piórek, K., Falkowska-Nowicka, K., Borkowska, L. (2013). Zmiany we florze rezerwatu „Gołobórz” (woj. mazowieckie) na przestrzeni 30 lat (1980–2010) [Changes in the flora of the “Gołobórz” nature reserve (Mazovia Province) over the last 30 years (1980–2010)]. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 69(2), 147–154.
Borkowska, L. (2014). A seed bank inside a clonal plant: The case of the sedge Carex cespitosa on an unmowed grassland. Plant Ecology, 215, 1423–1432. https://doi.org/10.1007/s11258-014-0399-7
Borkowska, L., Dzido-Kryńska, A., Kasprzykowski, Z. (2014). The regressive Cirsium rivulare population in an unmown meadow in Białowieża National Park: Influenced by other clonal plants and necromass. Flora, 209, 209–214. https://doi.org/10.1016/j.flora.2014.02.007
Borkowska, L., Królak, E., Kasprzykowski, Z., Kaczorowski, P. (2015). The influence of rook Corvus frugilegus nesting on soil parameters and plant composition in forest and park habitats. Landscape and Ecological Engineering, 11, 161–167. https://doi.org/10.1007/s11355-014-0256-9
Młynek, K., Janiuk, I., Oler, A., Maj, M., Borkowska, L. (2015). Correlation between the cocaine-and amphetamine-regulated transcript in the pyloric section of the abomasum and fat deposition in bulls’ carcasses. Acta Veterinaria Brno, 84(4), 337–342. https://doi.org/10.2754/avb201584040337
Borkowska, L. (2016). Zmiany struktury przestrzennej roślinności na niekoszonej łące na uroczysku Reski w Białowieskim Parku Narodowym [Changes in the spatial structure of vegetation on unmown meadowland in the Reski Range within Białowieża National Park]. W M. Karczewska, L. Kucharski (Red.), Ekosystemy nieleśne Białowieskiego Parku Narodowego [The non-forest land ecosystems of Białowieża National Park] (ss. 141–161). Białowieski Park Narodowy.
Karczewska, M., Borkowska, L., Kucharski, L. (2016). Stan zbadania roślinności nieleśnej w Białowieskim Parku Narodowym [The state of research into the non-forest vegetation of Białowieża National Park]. W M. Karczewska, L. Kucharski (Red.), Ekosystemy nieleśne Białowieskiego Parku Narodowego [The non-forest land ecosystems of Białowieża National Park] (ss. 23–35). Białowieski Park Narodowy.
Królak, E., Raczuk, J., Borkowska, L. (2016). Trace metal content (Cu, Zn Mn, and Fe) in Urtica dioica L. and Plantago major L. Acta Poloniae Pharmaceutica, Drug Research, 73, 1447–1453. https://doi.org/10.1016/j.marpolbul.2012.07.030
Borkowska, L., Lembicz, M., Kasprzykowski, Z. (2017). A non-soil seed bank dependent on the size of clonal plants: the case of Carex cespitosa, a guerilla species in an unmown meadow. Polish Journal of Ecology, 65(2), 258–268. https://doi.org/10.3161/15052249PJE2017.65.2.008
Łapok, R., Borkowska, L., Lembicz, M., Jensen, K., Kasprzykowski, Z. (2018). A narrow-gauge railway in the Białowieża Primeval Forest as a corridor for non-native species migration. Flora, 240, 40–47. https://doi.org/10.1016/j.flora.2018.01.002
Bielecka, A., Borkowska, L., Królak, E. (2020). Environmental changes caused by the clonal invasive plant Solidago canadensis. Annales Botanici Fennici, 57(1–3), 33–48. https://doi.org/10.5735/085.057.0105
Czortek, P., Królak, E., Borkowska, L., Bielecka, A. (2020). Impacts of soil properties and functional diversity on the performance of invasive plant species Solidago canadensis L. on postagricultural wastelands. Science of the Total Environment, 729, Article 139077. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.139077
