PL EN
MISCELLANEA
Okruchy historii. Kilka interesujących skorup z Anusina na Kujawach
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
 
 
Data nadesłania: 19-08-2019
 
 
Data ostatniej rewizji: 09-11-2019
 
 
Data akceptacji: 15-11-2019
 
 
Data publikacji: 31-12-2019
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2019;LXX(70):93-103
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
The collection of the State Archaeological Museum (PMA) in Warsaw includes fragments of two clay vessels – a bowl and an ornamented, globular cinerary urn (Fig. 2, 5). They come from an accidental discovery made before World War II at a manor farm in Anusin, a village located in Kujawy, in Radziejów County (presently Piotrków Kujawski Commune) (Fig. 1). They were brought to Warsaw in the early 1930s by Kazimierz Salewicz, an archaeologist employed by the PMA. He went to Kujawy to establish cooperation with Bonifacy Zielonka, then a local teacher and later an archaeologist, who, before World War II, collected and recorded, in a non-professional capacity, archaeological finds from the Radziejów area. Zielonka donated his collection to the PMA, however, the potsherds from Anusin were probably obtained by Salewicz directly from the owner of the farm, Kazimierz Głowacki. Two well-preserved, similarly ornamented vessels from the same discovery, stored at the manor house of the Głowacki family in Pruchnowo near Radziejów, were lost or destroyed during the war. The label for the potsherds brought to the PMA was prepared by then museum assistant Konrad Jażdżewski, who assessed that they represented either the Cist Grave Culture or Cloche Grave Culture (Fig. 4:a). The form and technological features of the vessels do not rule out either of these possibilities, although the latter seems more likely. During the war, the pottery fragments from Anusin, together with other collections of the PMA, were transported to Poznań by the Germans. There, they were entered in the inventory (no. 122:40) and catalogue (no. 40:795) of the Landesamt für Vorgeschichte, established in 1940 (Fig. 5). After the war, they returned to the museum in Warsaw and received a new label, drawn up by Maria Gądzikiewicz-Woźniak (Fig. 4:b). In 1973, they were inventoried under the number PMA/III/3 as artefacts of the Cloche Grave Culture from the Early Iron Age. The assemblage is of special interest due to the unusual ornament on the cinerary urn. It depicts a grid, whose irregular meshes were made by impressing a stamp imitating a cord. The grid pattern has no direct analogies in the pottery decorations of the multicultural population settled in Kujawy in the Early Iron Age, although the arrangement of the ornament resembles representations of necklaces or breastplates, or dress accessories, surrounding the upper parts of the Pomeranian Culture cinerary urn. In the Hallstatt Period, the practice of decorating ceramics with impressions of metal objects is found in Poland mainly in the Lusatian Culture. Cord impressions were most often imitated using a metal rod twisted around its axis, e.g. a necklace. However, the experiments carried out showed that the most probable tool used to obtain the pattern on the vessel in question was a spiral coil made of thin wire, either curved or wound on a small-diameter hoop (Fig. 7). Thus, the potential tools could have been the coiled hoop earrings (Fig. 8) found in the assemblage of the Pomeranian Culture (and sometimes in the Cloche Grave Culture). However, in both these cultures, metal objects rarely served as tools for decorating pottery, and there are no examples of these small items of adornment being used in such a manner. The pattern covering the urn from Rąbczyn, Wągrowiec County, in northern Greater Poland, bears the closest resemblance to the ornamentation on the vessel from Anusin. However, it was made, as most similar decorations on Pomeranian Culture pottery were, by grooving and pricking (Fig. 9). An almost ideal tool, in terms of shape and dimensions, that could have been used to impress the ornament on the vessel from Anusin would be the earring (Trzęsówka-type coil) in the assemblage of the Lusatian Culture from the cemetery in Kosin, Kraśnik County, in the southern Lublin Region (Fig. 10); in the Tarnobrzeg zone, these earrings are categorised as objects of Eastern influence, manufactured on a large scale. The find closest, both territorially and formally, to Anusin comes from a settlement with numerous ‘eastern’ type materials at site 4 in Brześć Kujawski, Włocławek County, in Kujawy. The decorated vessel from Anusin is an example of a local product that combines a ‘Cloche Grave’ or possibly ‘Pomeranian’ vessel form with a pattern referencing the ornamental traditions of the Pomeranian Culture, made with a tool which most probably comes from the assemblage of the Tarnobrzeg Lusatian Culture.
 
REFERENCJE (65)
1.
Andrzejowska M. 1984: Kolczyki ludności kultury pomorskiej, Wiadomości Archeologiczne XLVI/2 (1981), 185–233.
 
2.
Andrzejowska M. 1988: Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Sulbinach, woj. siedleckie, Wiadomości Archeologiczne XLIX/1 (1984), 109–137.
 
3.
Andrzejowska M. 2016a: Niektóre elementy obrazu kulturowego Mazowsza i Podlasia we wczesnej epoce żelaza w świetle oddziaływań „wschodnich”, [w:] B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Europa w okresie od VIII w. przed narodzeniem Chrystusa do I wieku naszej ery, Biskupińskie Prace Archeologiczne 11 = Prace Komisji Archeologicznej 21, Biskupin-Wrocław, 279–322.
 
4.
Andrzejowska M. 2016b: Uwagi o technice zdobienia, pochodzeniu i chronologii naczynia z przedstawieniem figuralnym z Kosina, pow. kraśnicki, Wiadomości Archeologiczne LXVII, 111–130.
 
5.
Andrzejowska M., Węgrzynowicz T. 1995: Osadnictwo z epoki brązu i cmentarzysko z kultury grobów kloszowych w Warszawie-Zerzniu, Wiadomości Archeologiczne LIII/1 (1993–1994), 57–111.
 
6.
Antoniewiczowa J. 1929: Groby ciałopalne w obstawie kamiennej w Nowodworach koło Warszawy, Światowit XIII, 95–148.
 
7.
Bąbel J. T. 1994: Kazimierz Salewicz, Sprawozdania Archeologiczne XLVI, 197–199.
 
8.
Bąbel J. T. 1997: Kazimierz Salewicz (1907–1993), Wiadomości Archeologiczne LIII/2 (1993–1994), 141–143.
 
9.
Broszat M. 1961: Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945, Schriftenreihe der Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte 2, Stuttgart.
 
10.
Chomentowska B. 1960: Brązowy skarb halsztacki z miejscowości Ginetówka, pow. Grójec, Światowit XXIII, 495–522.
 
11.
Czopek S. 1996: Kolczyki typu Kłyżów. Przyczynek do poznania schyłkowej fazy grupy tarnobrzeskiej, [w:] J. Chochorowski (red.), Problemy epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej. Księga jubileuszowa poświęcona Markowi Gedlowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków, 163–173.
 
12.
Czopek S. 2001: Pysznica, pow. Stalowa Wola, stanowisko 1 –cmentarzysko ciałopalne z przełomu epok brązu i żelaza, Rzeszów.
 
13.
Czopek S. 2007: Grodzisko Dolne, stanowisko 22 – wielokulturowe stanowisko nad dolnym Wisłokiem. Część I: Od epoki kamienia do wczesnej epoki żelaza, Collectio Archaeologica Ressoviensis IV, Rzeszów.
 
14.
Dąbrowski J. 1976: Mgr Maria Gądzikiewicz-Woźniak, Sprawozdania Archeologiczne XXVIII, 341–342.
 
15.
Dernoga M. 1995: Groby kloszowe z popielnicami twarzowymi z cmentarzyska w Parkowie Mokrzu, gm. Rogoźno, woj. Piła, stan. 31, [w:] Węgrzynowicz T., Andrzejowska M., Andrzejowski J., Radziszewska E. (red.) 1995: Kultura pomorska i kultura grobów kloszowych. Razem czy osobno?, Materiały z konferencji w dniach 24–26 listopada 1993, Warszawa, 105–109.
 
16.
Durczewski Z. 1946: Grupa górnośląsko-małopolska kultury łużyckiej w Polsce. Część I (syntetyczna), Prace Prehistoryczne 4, Kraków.
 
17.
Dziki T. 2013: Podziały administracyjne Polski w latach 1944––1998. Z badań nad ustrojem ziem polskich w XIX i XX w., Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość X, 433–450.
 
18.
Gackowski J., Kowalski Ł., Garbacz-Klempka A. 2018: Nowy głos w dyskusji na temat zabytków o stylistyce stepowej z Kujaw i Ziemi Chełmińskiej. Perspektywa archeometalurgiczna, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 60/1, 329–347.
 
19.
Gawlik A. 2009: Elementy miłogradzkie w środowisku kultury łużyckiej Polski południowo-wschodniej, [w:] S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak 2009, 177–190.
 
20.
Gądzikiewicz M. 1954: Wybrane zagadnienia z badań nad kulturą grobów kloszowych, Wiadomości Archeologiczne XX/2, 134–173.
 
21.
Gądzikiewicz Woźniak, M. 1961: Cmentarzysko łużycko-klo- szowe Warszawa-Grochów, stanowisko „Brylowszczyzna”, Materiały Starożytne VII, 47–110.
 
22.
Grygiel R. 1995: Sytuacja kulturowa w późnym okresie halsztackim i wczesnym lateńskim w rejonie Brześcia Kujawskiego, [w:] Węgrzynowicz T., Andrzejowska M., Andrzejowski J., Radziszewska E. (red.) 1995: Kultura pomorska i kultura grobów kloszowych. Razem czy osobno?, Materiały z konferencji w dniach 24–26 listopada 1993, Warszawa, 319–360.
 
23.
Gumowski M. 1937: Brakteaty z Anusina, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne XVIII (1936), 32–50.
 
24.
Gumowski M. 1958: Skarb brakteatów z Anusina, Wiadomości Numizmatyczne II/ 4, 1–8.
 
25.
Ignaczak M. 2008: Wzorce kulturowe lasu/lasostepu strefy pontyjskiej w niżowych zespołach kręgu łużyckiego, [w:] J. Czebreszuk, P. Makarewicz, M. Szmyt (red.), Na pograniczu światów. Studia z pradziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kosko w 60. rocznice urodzin, Poznań, 141–165.
 
26.
Ignaczak M. 2011: Rola szlaków międzymorza w rozwoju społeczeństw kultury łużyckiej u schyłku epoki brązu i w początkach epoki żelaza, [w:] M. Ignaczak, A. Kośko, M. Szmyt (red.), Między Bałtykiem a Morzem Czarnym. Szlaki międzymorza IV – I tys. przed Chr., Poznań, 387–396.
 
27.
Ignaczak M. 2016: Elementy kulturowe lasostepu pontyjskiego we wczesnej epoce żelaza na Niżu Polskim w świetle materiałów ceramicznych (650–520/470 BC), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Archeologia 56, Poznań.
 
28.
Janikowski J. 1976: Wspomnienie o Bonifacym Zielonce, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 23, 369–374.
 
29.
Jasnosz S. 1982: Materiały i studia do dziejów osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego Ziemi Obornicko-Rogozińskiej (część I), Fontes Archaeologici Posnanienses XXXI (1980), 1–141.
 
30.
Jasnosz S. 1984: Materiały i studia do dziejów osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego Ziemi Obornicko-Rogozińskiej (część III), Fontes Archaeologici Posnanienses XXXIII (1982–1984), 56–166.
 
31.
Jażdżewski K. 1933: Ciekawe odkrycia archeologiczne w pow. włocławskim i nieszawskim, Z otchłani wieków VIII/4–5, 49–76.
 
32.
Jażdżewski K. 1995: Pamiętniki. Wspomnienia polskiego archeologa z XX wieku, Łódź.
 
33.
Kaczmarek J. 1996: Organizacja badań i ochrony zabytków archeologicznych w Poznaniu (1720–1958), Poznań.
 
34.
Kallas M. 1978: Z przeszłości administracyjnej Kujaw i ziemi dobrzyńskiej (od rozbiorów do utworzenia województwa włocławskiego), Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie. Seria A Historia, Włocławek, 193–212.
 
35.
Kostrzewski J. 1923: Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, Poznań.
 
36.
Krajewska M. 2009: Dzieje Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Kalendarium, [w:] W. Borkowski (red.), Państwowe Muzeum Archeologiczne – Informator, Warszawa, 5–63.
 
37.
Księga adresowa... 1926: Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1926/27, Warszawa (b.d.w.).
 
38.
Księga adresowa... 1930: Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1930, Warszawa.
 
39.
Kwapiński M. 1999: Korpus kanop pomorskich. Część I – Pomorze, Gdańsk.
 
40.
Kwapiński A. 2007: Korpus kanop pomorskich. Część II – Polska środkowa i południowo-zachodnia, Gdańsk.
 
41.
Madejski S. 1937: (właśc. S. Madajski) Cmentarzysko kultury grobów skrzynkowych lub kloszowych i groby z okresu późno-lateńskiego we Włocławku, Z otchłani wieków XII/6, 76–79.
 
42.
Malinowski T. 1961: Katalog cmentarzysk ludności kultury łużyckiej w Polsce, tom I, Warszawa.
 
43.
Miraś I., Twardowski W. 2009: Pochówek z zausznicami gwoździowanymi z Kolonii Bąkowca, pow. Kozienice, stan. 1, [w:] S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak (red.), Tarnobrzeska kultura łużycka – źródła i interpretacje, Collectio Archaeologica Ressoviensis XI, Rzeszów, 449–457.
 
44.
Miśkiewicz J. 1968: Kultura łużycka w międzyrzeczu Pilicy i środkowej Wisły, Materiały Starożytne XI, 129–208.
 
45.
Miśkiewicz J., Węgrzynowicz T. 1974: Cmentarzyska kultury łużyckiej z Kosina, pow. Kraśnik (stanowiska I, II, III), Wiadomości Archeologiczne XXXIX/2, 131–204.
 
46.
Moskwa K. 1971: Późnołużyckie cmentarzysko w Trzęsówce, pow. Kolbuszowa, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego (1967), 9–98.
 
47.
Moskwa K. 1976: Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce, Rzeszów.
 
48.
Orzechowski S. 2017: (oprac.) Kraj Warty (Reichsgau Wartheland) w latach okupacji niemieckiej 1939–1945, Poznań (mapa).
 
49.
Poczet... 1974: Poczet archeologów polskich. Bonifacy Zielonka, Z otchłani wieków XL/3, 198–200.
 
50.
Pruska M. 2005: (red.) Cmentarzysko ludności kultury pomorskiej. Trzebiatkowa gm. Tuchomie, województwo pomorskie / Pomeranian Culture Cemetery. Trzebiatkowa, Tuchomie, Pomorskie Province, Lębork (b.d.w.).
 
51.
Przybyła M.S. 2003:  Uwagi o chronologii ceramiki grupy tarnobrzeskiej, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, t. XXIV, 27–54.
 
52.
Różańska H. 1976: Mgr Maria Gądzikiewicz-Woźniakowa (wspomnienie pośmiertne), Wiadomości Archeologiczne XL/4 (1975), 595–596.
 
53.
Salewicz K. 1937: Nowe wykopaliska. Woj. pomorskie. Grób skrzynkowy z okresu halsztackiego w Starym Bukowcu w pow. starogardzkim, Z otchłani wieków XII/11–12, 162.
 
54.
Spis miejscowości 1968: Spis miejscowości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa.
 
55.
Trybała-Zawiślak, K. 2012: Kłyżów, stan 2 i Mokrzyszów, stan. 2 – cmentarzyska ciałopalne z wczesnej epoki żelaza, Collectio Archaeologica Ressoviensis XXI, Rzeszów.
 
56.
Virchow, R. 1874: Urne von Rombczyn, Zeitschrift für Ethnologie 6, (224)–(226).
 
57.
Węgrzynowicz, T. 1968: Znaleziska przedmiotów halsztackich z Teklina, pow. Otwock, Wiadomości Archeologiczne XXXII/3–4 (1967–1968), 505–511.
 
58.
Węgrzynowicz, T. 1973: Kultura łużycka na wschodnim Mazowszu i Podlasiu, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne II, 7–126.
 
59.
Węgrzynowicz, T. 1978: Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Drohiczynie, woj. białostockie, na stanowisku Kozarówka II, Wiadomości Archeologiczne XLIII/1, 49–60.
 
60.
Węgrzynowicz T. 1988: Uwagi o kulturze grobów kloszowych na Mazowszu i Podlasiu w świetle próby typologicznej klasyfikacji ceramiki, Wiadomości Archeologiczne XLIX/1 (1984), 3–16.
 
61.
Węgrzynowicz T. 2006: Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Wieliszewie, pow. legionowski, Wiadomości Archeologiczne LVIII, 215–264.
 
62.
Zielonka B. 1958: Cmentarzysko kultury łużyckiej w Małej Kępie, pow. Chełmno, Z otchłani wieków XXIV/1, 1–5.
 
63.
Zielonka B. 1959: Zabytki archeologiczne województwa bydgoskiego, Bydgoszcz.
 
64.
Zielonka B. 1963: Zarys dziejów polskich badań archeologicznych na ziemiach województwa bydgoskiego, Rocznik Muzeum w Toruniu 1/3 (1962), 9–42.
 
65.
Żurowski J. 1927: Skarby halsztackiego okresu z doliny Dunajca, Prace i Materjały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne IV, 3–112.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top