PL EN
ODKRYCIA
„Nieznane” grodzisko w Dzięciołach, pow. łosicki. Perspektywy badawcze
 
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
 
 
Data nadesłania: 12-02-2019
 
 
Data ostatniej rewizji: 08-11-2019
 
 
Data akceptacji: 15-11-2019
 
 
Data publikacji: 31-12-2019
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2019;LXX(70):261-270
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
A non-invasive exploration of the stronghold at Dzięcioły, Łosice County, in NE Poland began in 2018 (Fig. 1, 2). Based on the results of test excavations from 1968, the stronghold was dated to the 12th century. Its three-line defence system consists of fortifications on the outside of the suburbium, the stronghold proper, and the small ringfort located on its inner grounds. Also visible are such elements as the remnants of supposed gateways, earthen ramps across the moats, and a dyke leading from the stronghold towards the river (Fig. 3, 4), allowing movement inside and outside the settlement. The dating of the site and related determination of its function are the most important research problems. The existing chronology, based on a traditional archaeological analysis, does not allow for the correct conclusions. The situation is complicated by the fact that the site at Dzięcioły consists of three separate sets of fortifications, with one of them (the central one) exceptionally developed, comprising two ditches and three concentric embankments. As the site has not been excavated, its chronology can only be inferred by noticing several possibilities for relative dating. There is a hypothesis that the stronghold at Dzięcioły is a remnant of the early medieval settlement of Łosice, translocated in the High Middle Ages to a settlement of the same name established nearby, first mentioned in the first half of the 15th century. However, analysis of the sources indicates that the stronghold at Dzięcioły may have been abandoned at the end of the first half of the 13th century, when the basin of the Middle Bug River became a target for armed invasions. This possibility has been confirmed preliminarily by the results of geophysical prospection. Alternatively, the stronghold at Dzięcioły could have been abandoned in the first quarter of the 14th century due to a change in the geopolitical situation in the region. As a result, the early medieval road network lost its dominant position, and the previously secondary routes increased in importance. It was on such a route that the new settlement of Łosice was established. It could have taken over the strategic functions previously served by the stronghold at Dzięcioły. Indirect data in this respect is provided by the results of onomastic research. The connection between the early medieval stronghold and the chartered town is also indirectly evidenced by information about the Church of the Dormition of the Blessed Virgin Mary, which was supposed to exist in Łosice as early as in 1264. The church could have been located in the stronghold before it was abandoned and later moved to the ‘new’ Łosice. The geophysical prospection carried out at the site revealed the presence of a rectangular anomaly measuring about 19×16 m, situated in the courtyard of the inner ringfort. The anomaly is interpreted as the remains of a burnt, wooden or wood-and-brick structure. Preliminary examination of the phenomenon of translocation indicates that in Mazovia and the areas of the Polish-Ruthenian/Polish-Lithuanian borderland, it happened it two stages. The older phase can be dated from the second half of the 10th century to the 12th century and is associated with the establishment of a stronghold network of the early state. This process is illustrated by examples from Old Mazovia and its borderland with Kievan Rus’. The stronghold network of the region survived at least until the end of the 12th or mid-13th century, when the second stage of translocation changes began. The strongholds were abandoned, and non-fortified settlements, which took over their functions, were established in the vicinity. Their proto-city status might have been further conditioned by the organisation of trading sites. The settlements were then situated at key points of travel routes, resulting in the development of local exchange in the context of long-distance trade. Due to dynamic economic and demographic development, these settlements were granted city rights in the 15th and 16th century.
 
REFERENCJE (75)
1.
Antoniewicz J., Wartołowska Z. 1964: (red.) Mapa grodzisk w Polsce, Wrocław.
 
2.
Auch M., Skrzyńska-Jankowska K. 2004: Szkliwione płytki posadzkowe z Góry Zamkowej w Drohiczynie jako przykład ruskiej tradycji w budownictwie monumentalnym, [w:] Z. Kobyliński (red.), Hereditatem Cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, Warszawa, 229–246.
 
3.
Bernat W. 1954: Archeologiczne badania powierzchniowe w dolinie Bugu, Archeologické rozhledy VI/6, 805–807.
 
4.
Buko A. 2005: Monumentalna zabudowa Góry Katedralnej w Chełmie we wczesnym średniowieczu, Archaeologia Historica Polona 15/1, 77–80.
 
5.
Buko A. 2012: Holm i Stolp'e: russko-vizantijskij kontekst srednevekovych pamâtnikov ûgo-vostočnoj Pol'ši, RosArh. 2012/4, 26–36.
 
6.
Chomik P. 2006: Początki struktury cerkiewnej na ziemiach ruskich i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Białostockie Teki Historyczne 4, 69–82.
 
7.
Dobrowolski T. 2011: 500 lat łosickiego Kościoła – dzieje parafii i dekanatu, Łosice.
 
8.
Dulinicz M. 1999: Czy Płock był stolicą Mazowsza na przełomie X i XI w., [w:] S. Moździoch (red.), Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Spotkania Bytomskie 3, Wrocław, 155–171.
 
9.
Dulinicz M. 2000: Mazowsze w X w., [w:] H. Samsonowicz (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, Kraków, 199–220.
 
10.
Dulinicz M. 2005: Mazowsze w IX–XIII w., [w:] M. Dulinicz (red.), Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały III, 187–206.
 
11.
Dulinicz M. 2006: Najważniejsze problemy archeologii wczesnośredniowiecznego Mazowsza, [w:] Starożytne Mazowsze. Materiały z sesji archeologicznej, która odbyła się dnia 19 października 2006 r. w Pułtusku, Warszawa, 75–102.
 
12.
Dulinicz M., Iwaszczuk G. 2008: Interdyscyplinarne badania wybranych wczesnośredniowiecznych stanowisk z Mazowsza, [w:] W. Chudziak (red.), Człowiek i środowisko przyrodnicze we wczesnym średniowieczu w świetle badań interdyscyplinarnych, Toruń, 151–172.
 
13.
Dulinicz M., Ważny T. 2004: Dendrochronologia o datowaniu mazowieckich grodzisk, Rocznik Mazowiecki 16, 9–27.
 
14.
Dulinicz M., Żukowski R. 2005: Grodzisko w Huszlewie, pow. Łosice, [w:] M. Dulinicz (red.), Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały 3, Warszawa, 263–275.
 
15.
Dunin-Wąsowicz T. 1982: Wczesnośredniowieczna sieć drożna na Podlasiu, [w:] J. Kazimierski (red.), Dzieje Sokołowa Podlaskiego i jego regionu, Warszawa, 41–57.
 
16.
Dzierżek J., Nitychoruk J., Wróblewski W. 1990: Wczesnośredniowieczne grodzisko we wsi Grodzisk, woj. Siedlce, w świetle badań geologiczno-geomorfologicznych, Sprawozdania Archeologiczne XLI, 317–326.
 
17.
Faszcza J. 1984: Zabytki archeologiczne woj. bialskopodlaskiego, mps pracy magisterskiej w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
 
18.
Gałecki Z. 2019: Rekonstrukcja średniowiecznego podłoża etnokulturowego dorzecza Tocznej w świetle danych onomastycznych, [w:] J. Kalaga, K. Skrzyńska 2019, 29–66.
 
19.
Godlewska D. 2007: Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczypospolitej (XI w. – 1795 r.), Łomża.
 
20.
Górska I. 1969a: Dzięcioły, pow. Łosice, Informator Archeologiczny 1968, 233.
 
21.
Górska I. 1969b: Dzięcioły, pow. Łosice, Informator Archeologiczny 1968, 238–239.
 
22.
Górska I. 1975: Przegląd najważniejszych badań archeologicznych nad okresem wczesnośredniowiecznym na Mazowszu i Podlasiu w latach 1944–1969, [w:] A. Kempisty, S.K. Kozłowski (red.), Badania archeologiczne na Mazowszu i Podlasiu, Warszawa, 25–134.
 
23.
Grodziska 1976: I. Górska, L. Paderewska, J. Pyrgała, W. Szymański. L. Gajewski, Ł. Okulicz, Grodziska Mazowsza i Podlasia, Wrocław.
 
24.
Hawryluk J. 1993: Z dziejów Cerkwi Prawosławnej na Podlasiu, X–XVII wiek, Bielsk Podlaski.
 
25.
Ìoŭ A.V. (Іоў A.В.) 1992: Ètnìčny sklad nasel'nìctva Zachodnâga Palessâ ŭ X–XIII stst. (po matèrâlah sel'skìch paselìščaŭ), [w:] Staronkì gistoryì Belarusì, Mìnsk, 27–30.
 
26.
Jaskanis D. 1998: Katalog stanowisk archeologicznych objętych rejestrem zabytków nieruchomych w Polsce (stan z końca 1993 r.), Zeszyty Generalnego Konserwatora Zabytków. Archeologia 2, Warszawa.
 
27.
Jastrzębski S. 1988: Badania weryfikacyjne na grodziskach w Ewopolu, woj. Lublin, i Dołhołęce, woj. Biała Podlaska, SprArch. XL, 271–289.
 
28.
Jaszczołt T. 2005: Fundacje kościelne na Podlasiu do końca XV w., [w:] M. Kietliński, K. Sychowicz, W. Śleszyński (red.), Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim. Źródła i stan badań, Białystok, 14–52.
 
29.
Jusupović A. 2014: ‘Богу жеизволившю Данилъ созда градъ Холмъ’: geneza Chełma i jego biskupstwa, Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 12/6, 11–26.
 
30.
Jusupović A. 2016: Miasto stołeczne Daniela Romanowicza. Dzieje Chełma do połowy XIV w., [w:] A. Gil, M. Kalinowski, I. Skoczylas (red.), Przywrócona pamięci. Ikona Matki Boskiej Chełmskiej. Ikonografia – kult – kontekst społeczny, Lublin-Lwów, 161–185.
 
31.
Kalaga J. 1989: Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Krzesku-Królowej Niwie, woj. siedleckie, mps dysertacji w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
 
32.
Kalaga J., Skrzyńska K. 2019: (red.) Przemiany osadnicze w dorzeczu górnej Tocznej we wczesnym i późnym średniowieczu, mps monografii (projekt nr MKiDN 4319/18), archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
 
33.
Kobyliński Z., Szymański W. 2005: Pradziejowe i wczesnośredniowieczne osadnictwo w zespole kemów w Haćkach, [w:] B. Faliński (red.), Haćki. Zespół przyrodniczo-archeologiczny na Równinie Bielskiej, Warszawa-Białowieża, 43–74.
 
34.
Komorowski, P. 1955: Grodzisko w miejscowości Dzięcioły, pow. Siedlce, Wiadomości Archeologiczne XXII/1, 91.
 
35.
Kowalczyk, E. 1996: Osadnictwo Ziemi Liwskiej do połowy XIV w. w świetle źródeł pisanych, [w:] Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej, tom 2, Wrocław, 193–199.
 
36.
Kowalczyk E. 2003: Liw. Z dziejów kolejnego mitu archeologicznego (w związku z artykułem Wojciecha Wróblewskiego), Przegląd Historyczny XCIV/3, 335–346.
 
37.
Krasnodębski D. 2000: Podlasie na przełomie I i II millenium w świetle wyników najnowszych badań archeologicznych [w:] A. Buko, Z. Świechowski (red.), Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa, 179–190.
 
38.
Krasnodębski D., Skrzyńska K., Olczak H. 2019: Badania nieinwazyjne wybranych mikroregionów osadniczych, [w:] A. Buko (red.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle badań wybranych cmentarzysk, Warszawa (w druku).
 
39.
Kronika 2002: M.F. Kotlâr (red.), Galic'ko-Volins'kij lìtopis. Doslìdžennâ. Tekst. Komentar, Kìïv.
 
40.
Lasek P. 2017: Początki zamków na Mazowszu w świetle nowszych badań, [w:] A. Bocheńska, P. Mrozowski (red.), Początki murowanych zamków w Polsce do połowy XIV w., Warszawa, 31–53.
 
41.
Lysenko P.F. (Лысенко П.Ф.) 2001: Turovskaâ Zemlâ IX– –XIII vv., Minsk.
 
42.
Makarski W. 1996: Pogranicze polsko-ruskie do połowy wieku XIV. Studium językowo-etniczne, Lublin.
 
43.
Małkowski W. 2018: Badania nieinwazyjne stanowiska archeologicznego. St. I/1 AZP 56-83 we wsi Dzięcioły, gm. Łosice, pow. łosicki, woj. mazowieckie, [w:] Przemiany osadnicze w dorzeczu górnej Tocznej we wczesnym i późnym średniowieczu, mps w archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Warszawa.
 
44.
Mazuryk J., Panyszko S., Ostapiuk O. 1998: Badania archeologiczne latopisowego Uhrowieska, Archeologia Polski Środkowowschodniej III, 175–182.
 
45.
Mikulski J. 1936a: Jeszcze o grodziskach w powiecie siedleckim, Życie Podlasia 50 (137), 3.
 
46.
Mikulski J. 1936b: Jeszcze o grodziskach w powiecie siedleckim (ciąg dalszy), Życie Podlasia 51 (138), 3.
 
47.
Mikulski J. 1937a: Grodziska w powiecie siedleckim, Przegląd Archeologiczny VI/1, 99–105.
 
48.
Mikulski J. 1937b: Memoriał w sprawie ochrony grodzisk w północnej części woj. lubelskiego, mps w archiwum PMA.
 
49.
Mikulski J. 1969: Grodzisko pod Dzięciołami, [w:] J. Kazimierski (red.), Łosice 1264–1966, Warszawa, 81–82.
 
50.
Mironowicz A. 2011: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI–XVI wieku, Białystok.
 
51.
Miśkiewicz M. 1981: Mazowsze wschodnie we wczesnym średniowieczu, Warszawa.
 
52.
Miśkiewicz M. 1996: Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Niewiadomej, w województwie siedleckim, Warszawa.
 
53.
Modrzewska H. 1953: Materiały do bibliografii archeologicznej Mazowsza, Materiały Wczesnośredniowieczne III (1951), 101–134.
 
54.
Mroczek S. 1982: Zambrów. Zarys dziejów, Białystok.
 
55.
Musianowicz K. 1960: Granica mazowiecko-drehowicka na Podlasiu we wczesnym średniowieczu, Materiały Strożytne V, 187–230.
 
56.
Nosek S. 1957: Materiały do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F: Nauki filozoficzne i humanistyczne VI (1951), Lublin--Kraków.
 
57.
Pietkiewicz K. 2002: Polityka w. ks. Aleksandra wobec miast, Białostocczyzna 1–2 (65–66), 18–50.
 
58.
Rappoport P.A. (Paппопорт П.А.) 1967: Voennoe zodčestvo zapadnorusskih zemel' X–XIV vekov, Materialy i issledovaniâ po arheologii SSSR 140, Moskva.
 
59.
Rauhut L. 1966: Grodzisko Okop we wsi Poryte-Jabłoń, pow. Zambrów, Wiadomości Archeologiczne XXXI/4, 435.
 
60.
Samsonowicz H. 1984: Ziemia Liwska w średniowieczu, Prace Archiwalno-Konserwatorskie na Terenie Województwa Siedleckiego 4, 68–79.
 
61.
Sielicki F. 1987: Kroniki staroruskie, Warszawa.
 
62.
Skrzyńska K. 2014: Dzięcioły-Łosice. Translokacja ośrodków grodowych i protomiejskich na średniowiecznym pograniczu mazowiecko-małopolsko-litewskim, [w:] J. Kalaga, K. Skrzyńska 2019, 244–273.
 
63.
Skrzyńska-Jankowska K. 2014: Dorzecze środkowego Bugu jako pogranicze kulturowe we wcześniejszym średniowieczu, mps dysertacji w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa.
 
64.
Smorąg-Różycka M. 2001: L’architecture sacrale orthodoxe de Galicie-Volhynie du XIII siécle: une synthése des forms traditionelles byzantines et romanes?, [w:] G. Prinzing, M. Salamon (red.), Byzantium and East Central Europe, Byzantina et Slavica Cracoviensia III, Kraków, 181––200.
 
65.
Sychowicz K. 2006: Zambrów na przestrzeni wieków, Zambrów.
 
66.
Szymański W. 1976: Komunikat o wynikach sondażowych badań grodzisk w Bielsku Podlaskim i we Wnorach-Wypychach, gm. Kulesze Kościelne, Rocznik Białostocki XIII, 501–505.
 
67.
Trzeciecki M. 2015: Mazowsze w XIII w. – spojrzenie archeologa, Fontes Archaeologici Posnanienses 51, 149–166.
 
68.
Trzeciecki M., Polak Z. 2017: Miasta na Mazowszu książęcym – spojrzenie archeologów, [w:] J. Grabowski, R. Mroczek, P. Mrozowski (red.), Dziedzictwo książąt mazowieckich. Stan badań i postulaty badawcze. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum i Archiwum Główne Akt Dawnych, 27–28 października 2016 r., Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały VII, Warszawa, 199––220.
 
69.
de Verdmon-Jacques L. 1902: Krótka monografia wszystkich miast, miasteczek i osad w Królestwie Polskim, Warszawa.
 
70.
Vergej V.S. (Вергей B.C.) 1993: Gorodiŝe, [w:] Arhealogìâ ì numìzmatyka Belarusì. Èncyklapedyâ, Minsk, 160–161.
 
71.
Wiśniewski J. 1989: Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i w XV wieku, Studia Łomżyńskie I, 19–108.
 
72.
Wróblewski W. 2001: U źródeł kasztelanii liwskiej. Wczesnośredniowieczne struktury osadnicze w dorzeczu Liwca, [w:] B. Bryńczak, P. Urbańczyk (red.), Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych, Siedlce, 205–228.
 
73.
Wróblewski W. 2003: „Mityczny” Liw raz jeszcze, czyli o krótkich nogach niecnych praktyk badawczych (uwagi na marginesie polemiki Elżbiety Kowalczyk), Światowit V (XLVI)/B, 287–299.
 
74.
Zientara B. 1981: Działalność lokacyjna jako droga awansu społecznego w Europie środkowej XII–XIV w., Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 36/1, 43–57.
 
75.
Żukowski R. 2008: Wczesnośredniowieczne grodzisko typu Chodlik-Huszlew i osada przygrodowa w Klimach na Podlasiu – stan. 1 i 1a, [w:] A. Buko, W. Duczko (red.), Przez granice czasu. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu, Pułtusk, 159–175.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top